Dłużek - Pałac
Pałac w Dłużku, położony w zachodniej części wsi, stanowi element dominujący w zespo­le pałacowo-parkowym, w skład którego wchodzą – od strony wschodniej zabudowania gospodarcze usytuowane wokół dziedzińca oraz park położony na zachód od pałacu. Za­chowały się również fragmenty fosy. Opodal zespołu, po północnej stronie, usytuowany jest kościół.
Dłużek jest wsią o metryce średniowiecznej. W 1292 roku wymieniony został jako lenna posiadłości rodu von Kalckreuth i pozostawał w ich rękach do roku 1551, kiedy to zmarł bezpotomnie Melchior von Kalckreuth, a dobra dłużkowskie zostały nadane braciom Ada­mowi i Casprowi von Unwerde. Po śmierci cesarza Maksymiliana II, na podstawie prawa lennego, dobra ponownie zostały nadane rodzinie von Kalckreuth, braciom Janowi i Eu­zebiuszowi – kuzynom zmarłego Melchiora. W 1614 roku wieś była w posiadaniu Jana Wilhelma von Bibersteina, a w 1643 roku została kupiona przez Wolfa von Dietrycha. W 1679 roku saski książę Christian I poświadczył prawa lenne braciom von Kalckreuth. W 1685 roku dobra nabył za sumę 400 talarów Zygfryd von Wiedebach. Pod koniec XVII wieku przeszły one na własność rodziny von Dallwitz, w rękach których były jeszcze na początku XVIII wieku. Wiek XVIII i XIX jest okresem częstych zmian właścicieli Dłuż­ka (Gunter, iel, Eal, książe Schleswig-Holstein Sondenburg, Austestenneburg, Tschiti­schtz). W 1858 roku we dworze w Dłużku przyszła na świat Augusta Wiktoria, córka Frie­dricha Christiana Augusta, panującego księcia Schleswig-Holstein, późniejsza żona Wil­helma II – cesarza Niemiec. W 1920 roku Dłużek był własnością generała Vogla von Fal­kenstein. Po 1945 roku pałac był własnością PGR i zostały w nim wydzielone lokale miesz­kalne oraz biurowe. Po likwidacji PGR znalazł się w gestii Agencji Własności Rolnej Skar­bu Państwa. Po 2000 roku mieszkające w pałacu rodziny zostały wykwaterowane. Obec­nie obiekt jest nieużytkowany.
Powstanie ewentualnej średniowiecznej siedziby rycerskiej można by łączyć z rodziną von Kalckreuth, powiązaną z miejscowością już od końca XIII wieku i po przerwie w XVI i XVII wieku. Żadnych śladów takiej budowli jednak nie ma, brak też jakichkolwiek wzmianek w zachowanych źródłach. Wzniesienie renesansowego dworu w Dłużku przy­pisywane jest Johannowi Adolfowi von Dallwitz (1631-1684), komisarzowi wojennemu księcia saskiego, pełniącego funkcję „starszego” powiatu gubińskiego. Za dworem znajdo­wał się ogród i sad. Założenie dworskie zostało w pełni ukształtowane w 2. poł. XVII wie­ku i przetrwało bez istotnych zmian do drugiej połowy XIX wieku, kiedy to ówczesny wła­ściciel majątku Fedor von Tschirschky, przekształcił dawny dwór w pałac, nadając mu for­mę neogotycką. Wtedy również wzniesiono nową zabudowę gospodarczą, a ogród prze­kształcono w park.
Pałac założony jest na planie prostokąta z ryzalitami i licznymi przybudówkami. W roz­członkowanej bryle obiektu dominuje najstarsza część centralna – trzykondygnacyjna, na­kryta dachem czterospadowym z wystawkami. Przyległe segmenty, piętrowe i parterowe, mają dachy dwuspadowe, a jeden pulpitowy. W parterowych pomieszczeniach najstarszej części zachowane są sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Zróżnicowanie bryły znajduje od­niesienie również w kompozycyjnym układzie elewacji, ich wysokości, ilości osi i plastyce. Obok zwieńczeń kalenicowych występują szczyty trójkątne i schodkowe. Płaszczyzny ścian przeprute są otworami okien i drzwi o kształtach prostokątnych, półkolistych i ostrołucz­nych, w przewadze objętych opaskami. W architektonicznym detalu dominują elementy neogotyckie, występujące również w formach konstrukcyjnych niektórych części, jak w ar­kadach wspierających taras przy elewacji zachodniej, wykrajanych ostrołukowo. Z wypo­sażenia pałacu zachowała się częściowo stolarka okienna i drzwiowa.
W latach 60. XX wieku budynek pałacu został adaptowany na lokale mieszkalne. Wpro­wadzono wtedy wtórne podziały, zamurowano wiele otworów drzwiowych.
Elżbieta Liczner
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego" za stroną konserwatora zabytków