Dwór
Dwór w Kruszynie położony jest w obrębie dawnego założenia dworsko-folwarcznego, po jego stronie południowej, naprzeciwko podwórza gospodarczego. Fasadą został zwrócony w stronę przebiegającej przez wieś drogi wyjazdowej z Sulechowa do Trzebiechowa. Obec­nie jest w rękach prywatnych i mieszczą się w nim biura prowadzonego tutaj gospodar­stwa rolnego.
Wieś Kruszyna została założona w okolicach Sulechowa na tzw. porębie leśnej. W połowie XVI wieku nastąpił podział włości na trzy części, które należały do rodzin: von Troschke, von Bone oraz von Steinbart. W czasie budowy dworu część majątku należała do królew­skiego urzędu domenalnego w Sulechowie. Nie udało się ustalić, do którego z wymienio­nych rodów należały dobra związane z interesującym nas dworem.
Klasycystyczny dwór wzniesiony w 1816 roku, założony został na planie prostokąta z czworobocznym portykiem od strony frontowej. W nieokreślonym bliżej czasie, zapewne w końcu XIX wieku lub na początku XX wieku, do wschodniego boku dobudowany zo­stał czworoboczny aneks. Parterową, wysoko podpiwniczoną bryłę budynku nakryto da­chem dwuspadowym z naczółkami. Przybudówka ma dach płaski. Od strony południo­wej ukształtowano reprezentacyjną fasadę poprzedzoną portykiem wspartym na sześciu kanelurowanych kolumnach o głowicach wzorowanych na doryckich. Portyk poprzedza­ją wachlarzowo uformowane schody z prostymi metalowymi barierkami. Okna wszystkich elewacji, podłużnych pięcioosiowych i bocznych dwuosiowych, a także dobudówki mają kształt prostokątny i ujęte zostały płaskim obramieniem. W szczytowych partiach elewa­cji bocznych pary okien flankowane są okulusami. Umieszczone na osi fasady drzwi mają w nadświetlu wkomponowaną dekoracyjnie datę – 1816. Elewacja tylna, podwórzowa po­traktowana została znacznie skromniej – wprowadzono tutaj jedynie jednobiegowe scho­dy lustrzane, a w połać dachową symetrycznie rozmieszczone trzy powieki. Dobudowanie parterowego aneksu o płaskim dachu zakłóciło symetrię i wyważoną w proporcjach klasy­cystyczną bryłę obiektu.
Układ wnętrz jest dwutraktowy z sienią przelotową pośrodku. Z wyposażenia na uwagę za­sługują zewnętrzne drzwi ramowo-płycinowe, ozdobione wydatnym gzymsem, płaskorzeź­bionymi płycinami u dołu z motywem fryzu kowadełkowego, na górze płycinami o wykro­ju łuku ostrego, obcego klasycyzmowi.
Dwór w Kruszynie po wojnie był siedzibą PGR. Następnie funkcjonowało tu przedszko­le, zamienione potem na mieszkania. Po przejęciu przez prywatną spółkę przeszedł kom­pleksowy remont. Zachowaniu całości założenia służy obecnie także gospodarowanie nim przez jednego właściciela i wykorzystywanie budynków gospodarczych zgodnie z pierwot­nym przeznaczeniem.
Małgorzata Szymańska-Dereń
Źródło:
"Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego" ze strony konserwatora zabytków