MENU
S. Wyspiański, Błogosławione Salomea, Kunegunda i Jolenta (inna nazwa: Trzy święte mniszki), projekt witrażu do kościoła OO. Franciszkanów w Krakowie, 1897 (il. za: Architekt 1902, t. 3, nr 6, tabl. 27). Były to: Kinga, żona króla Bolesława Wstydliwego, Salomea, jego siostra, oraz Jolanta, siostra Kingi. Zleceniodawca, gwardian o. Samuel Leon Rajss, domagał się wprowadzania zasadniczej zmiany w kompozycji szkicu do witrażu z trzema klaryskami. Zażyczył sobie „zredukowania tematu do bł. Salomei”,gdyż twierdził, że święte Wyspiańskiego pozbawione są śladów urody, „wywołują wrażenie trupów”. Wyspiański nie zgodził się na zmiany, co doprowadziło do zerwania negocjacji między artystą a zakonem franciszkanów.

Dodał: sawa° - Data: 2021-10-06 19:07:38 - Odsłon: 148
Rok 1897

Data: 2021:10:03 16:47:46  

20 czerwca 1897 roku Stanisław Wyspiański powiadomił Lucjana Rydla o otrzymaniu od gwardiana franciszkanów, Samuela Rajssa, zlecenia na opracowanie projektów witraży i określił temat przedstawień jako Żywioły. Żywioł Ognia wyobraził artysta pod postacią czerwonych kwiatów (maki i lilie płomykowe oraz płonącego ogniska. W oknach po drugiej stronie prezbiterium artysta ukazał Żywioł wody, wyobrażony przez zalew wód i kwitnące nad niemi kosaćce (popularnie irysami zwane), w drugim białe grządziele i grzybienie, gwiazdy naszych wód stojących. 
Wydaje się, że po opracowaniu koncepcji Żywiołów Wyspiański wykonał projekt ze św. Franciszkiem, przeznaczony do okna  w zamknięciu prezbiterium. Artysta połączył w tej kompozycji dwa wydarzenia z życia świętego: otrzymanie stygmatów i „cud róż”. Ponad postacią świętego, ukazanego na tle suchego, a jednak zakwitającego sześcioma kwiatami krzewu różanego, Wyspiański przedstawił Chrystusa Ukrzyżowanego w postaci, w jakiej ukazał się Franciszkowi na górze La Verna w momencie stygmatyzacji.
Na kartonie do okna w zamknięciu prezbiterium po stronie Ewangelii Wyspiański przedstawił błogosławione klaryski, które przyczyniły się do powstania krakowskiego klasztoru Franciszkanów. Były to: Kinga, żona króla Bolesława Wstydliwego, Salomea, jego siostra, oraz Jolanta, siostra Kingi. Pełna wersja kartonu jest znana tylko z reprodukcji[Muczkowski 1901, il. 8], a w zachowanym kartonie trzy pola przeznaczone dla postaci są puste. Artysta wpisał figury niewiast o starczych, ascetycznych twarzach w bujne, żółte dziewanny i białe lilie (symbole kobiecości i niewinności), proponując koncepcję odbiegającą od tradycyjnej ikonografii i ówczesnego kanonu piękna reprezentowanego przez malarstwo nazareńczyków.  Franciszkanie nie zaakceptowali bowiem kompozycji, w której Wyspiański przedstawił trzy jedna za drugą zakonnice tj. błogosławione Salomeę, Kunegundę i Jolantę wśród kwiatów […] gdyż robiły wrażenie trupów .
Początkowo rozważano jedynie zmianę sposobu opracowania głów zakonnic. Od artysty lub rysownika z tyrolskiego zakładu oczekiwano korekt, które uczyniłyby zakonnice ładniejszymi. Wyspiański pomysłu nie zaakceptował, a Ekielskiemu miał powiedzieć, że innych figur zrobić nie potrafi. 17 kwietnia 1899 roku w liście do gwardiana Rajssa artysta nie krył oburzenia: ponieważ ....."pod żadnym pozorem nikomu nie wolno wykańczać pracę przeze mnie rozpoczętą, – więc mowy być o tem nie może, aby tego ktoś dokonywał....... "
Wedle świadectwa Lucjana Rydla artysta nie chciał i nie mógł odstąpić od swego pomysłu, zwłaszcza iż chciano narzucić pojęcie świętej banalne i płaskie. Rzecz jasna, że oo. franciszkanom przysługiwało prawo odrzucenia całego witrażu i zamówienie go u kogo innego, kto by się zgodził tworzyć pod ich dyktandem. Wybrano jednak drogę inną, najmniej właściwą. Pozostawiwszy kwiaty pomysłu Wyspiańskiego, zamówiono postać św. Salomei u innego malarza i osadzono ją w środkowej części okna bez wiedzy i woli tego, kto całość stworzył. Nie zważając bowiem na protest artysty, gwardian zdecydował o zredukowaniu ilości błogosławionych klarysek do jednej postaci – bł. Salomei, i zlecił Władysławowi Rossowskiemu namalowanie ukazującego ją obrazu, na podstawie którego Bernard Rice opracował karton odpowiadający oczekiwaniom zakonników. Zmiana koncepcji spowodowała konieczność uzupełnienia pól po obu stronach bł. Salomei, opustoszałych w wyniku usunięcia postaci dwóch pozostałych zakonnic. Rice wypełnił wolne pola kwiatami, czerpiąc motywy z partii roślinnych zaprojektowanych przez Wyspiańskiego. Innsbrucki artysta jest też autorem kompozycji w polach maswerku. Witraż ze słodką bł. Salomeą, stojącą ze skromnie spuszczoną głową, widoczny jest na fotografii wnętrza prezbiterium, wykonanej w firmie Kriegerów przed rokiem 1901.
Gdy w roku 1904 w zachodnim oknie franciszkańskiej świątyni osadzono witraż Bóg Ojciec, nadal nierozwiązana była kwestia witrażu z bł. Salomeą. Decyzja gwardiana Rajssa podjęta w roku 1899, by w miejsce trzech klarysek projektu Wyspiańskiego umieścić w witrażu jedynie postać bł. Salomei namalowanej według obrazu Rossowskiego, od samego początku wywoływała krytyczne komentarze. Nadaremnie protestował również sam artysta. Nawet kronikarz klasztorny, o. Joachim Kuszela, zauważał: dodatki fabrycznego artysty oraz sam wizerunek świętej pędzla p. Rossowskiego nie harmonizują z całością. Ten łatany witraż krytycznie opisał niedługo po osadzeniu Maciej Szukiewicz: W ten sposób stało się, iż w obramienie kwiatowe, wykonane przez Wyspiańskiego, wstawiono nieudolnie nakreśloną figurę świętej cudzego pomysłu i w najwyższym stopniu zepsuto tem całe okno. Wymaga ono koniecznych zmian. Szpecą je żółte szkła, ułożone bezzasadnie u stóp świętej i równie bezzasadnie w las białych lilij, wśród których święta stoi, wplątane żółte, z resztą rysunku [Wyspiańskiego] nielicujące, kwiaty.
Dopiero po kilku latach Wyspiański, za namową przyjaciół, opracował karton z ekspresyjną postacią bł. Salomei. Szkic narysował 15 lutego 1902 roku. Karton musiał ukończyć najdalej wczesną jesienią, bowiem w październiku zamierzał go zaprezentować na I Salonie Polskim w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Właścicielką kartonu była doktorowa Eliza Pareńska . Dwa lata później artysta namalował replikę, która w przeciwieństwie do kartonu z roku 1902 jest sygnowana i datowana.
6 marca 1904 roku Karol Knaus powiadomił Wyspiańskiego, że nowy gwardian, o. Peregryn Haczela, zgadza się na wykonanie nowych kwater z postacią bł. Salomei. Z nieznanych przyczyn długo nie wysyłano kartonu do Innsbrucka. Dopiero trzy lata później następca o. Haczeli, gwardian Alojzy Karwacki, powrócił do kwestii wymiany kwater z postacią błogosławionej klaryski. 15 lipca 1907 roku pisał do Wyspiańskiego, wówczas już bardzo chorego:
"Od dawna wyczekujemy na karton błog. Salomei do okna w kościele franciszkańskim. W tym roku pragnąłbym go widzieć na miejscu, a usunąć niewłaściwy i niestosowny obraz tejże rysunku p. Rossowskiego. Słyszę, że karton już dawno prawie gotowy – otóż najuprzejmiej proszę o udzielenie go nam w jak najkrótszym czasie, a bardzo będziemy zobowiązani. Niech obcy obraz nie szpeci pięknych okien W. Pana artysty"Do realizacji projektu doszło jednak dopiero w lipcu następnego roku, kiedy artysta już nie żył. Wykonawcą był Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński. Kwatery z figurą bł. Salomei według Rossowskiego zostały przeniesione do okna we wschodnim ramieniu krużganków, gdzie znajdują się do dzisiaj.
Pod koniec okupacji niemieckiej, w sierpniu 1944 roku, franciszkanie wymontowali z okien trzy witraże figuralne: Św. Franciszek , Bł. Salomea oraz Bóg Ojciec i złożyli je w skrzyniach w piwnicach klasztoru. W oknach założono w ich zastępstwie tafle szkła katedralnego, które następnie – w związku z obowiązującym zaciemnieniem – pomalowano specjalnym lakierem w kolorze zielonym, przepuszczającym światło słoneczne.

(Źródło: Corpus Vitrearum Polska, Międzyuczelniane Centrum Badań Witrażowych, Kościół Franciszkanów pw. św. Franciszka w Krakowie, Identyfikator: Krak/KCent/14 )

  • /foto/9514/9514989m.jpg
    1897
  • /foto/9515/9515000m.jpg
    1897
  • /foto/9515/9515726m.jpg
    1897
  • /foto/9515/9515730m.jpg
    1897
  • /foto/9515/9515735m.jpg
    1897
  • /foto/9516/9516276m.jpg
    1897
  • /foto/9517/9517545m.jpg
    1897 - 1902
  • /foto/9517/9517364m.jpg
    1901
  • /foto/9517/9517612m.jpg
    1911
  • /foto/9514/9514424m.jpg
    2020
  • /foto/9514/9514429m.jpg
    2020
  • /foto/9514/9514432m.jpg
    2020
  • /foto/9514/9514434m.jpg
    2020

Cyfrowa Biblioteka Narodowa / www.polona.pl CBN Polona

Poprzednie: Nagrobki przedwojenne Strona Główna Następne: Budynek nr 13a-13b