Zamek krzyżacki mieszczący się w Ełku na półwyspie (w przeszłości wyspie) Jeziora Ełckiego przy ul. Zamkowej nr 1.
---------------------
Przykład unikalnej na terenie państwa krzyżackiego lokalizacji zamku na wyspie jeziornej.

Pierwsze wzmianki o budowie zamku pojawiły się w 1398 r., kolejne w 1408 r. W 1454 r, w wyniku działań wojny trzynastoletniej obiekt został spalony, a jego odbudowa nastąpiła w 1497 roku. W tym samym czasie do bryły zamkowej dobudowano również wieżę z klatką schodową. W 1520 r. przyziemie zostało przekryte sklepieniem krzyżowym. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego, za panowania księcia Albrechta Hohenzolerna, zamek stał się siedzibą książęcego urzędnika. W XVII i XVIII wieku założenie zamkowe zostało przebudowane: zamiast jednej prowadziły do niego dwie bramy (wschodnia i zachodnia) oraz wybudowane zostało dodatkowe skrzydło. Pod koniec XVIII w. budynki zamkowe zaczęły podupadać, a część z nich została rozebrana. W XIX w. nastąpiło połączenie wyspy zamkowej ze stałym lądem: od strony zachodniej groblą, a od strony miasta murowanym mostem. W 1888 roku zachowane relikty zamku wykorzystano do budowy więzienia. W latach 1946 -1976 w pomieszczeniach zamkowych działał zakład karno-śledczy, w którym do roku 1950 wykonano co najmniej pięć wyroków śmierci.

Na miejsce wzniesienia ełckiej warowni wykorzystano wyspę na jeziorze Ełckim, co dodatkowo wzmocniło walory obronne założenia. Nietypowym rozwiązaniem architektonicznym była budowa głównego domu mieszkalnego w formie obronnej wieży, która nie zachowała się. Ten niewielki budynek wzniesiony na planie prostokąta o wymiarach 16,5 x 12 m znajdował się w południowej części wyspy. Partie fundamentowe murów zamkowych wzniesione zostały z kamienia polnego, a ściany wymurowano z cegieł. Dolne kondygnacje zajmowały pomieszczenia gospodarcze, a na piętrze znajdowała się kaplica. Całość założenie otoczona była murami kurtynowymi, na dziedzińcu znajdowała się zabudowa gospodarcza - najprawdopodobniej drewniana. Po zachodniej stronie zamku ulokowano podzamcze, z którego na stały ląd prowadził drewniany most. Wzniesiona w XIX w. na zamkowych reliktach bryła więzienia nie przypomina wyglądem dawnego zamku. Jest obiektem zbudowanym na planie wydłużonego prostokąta, podpiwniczonym, dwupiętrowym z użytkowym poddaszem, krytym dachem dwuspadowym z wystawkami. Elewację frontową flankują dwa boczne ryzality. Z gotyckich elementów pierwotnego zamku zachowały się: otwór przejścia w piwnicach i w sieni oraz fragment portalu dawnej kaplicy, a także sklepienia piwnic i przyziemia w części wschodniej nowożytnego budynku. W miejscu dawnej fosy znajduje się wybrukowany dziedziniec, a teren zamku właściwego otoczony jest XIX-wiecznym murem.

Oprac. Adam Mackiewicz, 7.12.2014 r.



Bibliografia

Jackiewicz-Garniec M, Garniec M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Górne Prusy, Warmia, Mazury, Olsztyn 2006, s. 136 - 141.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J. Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001, s. 170.
Olszewski M., Żytyniec R., Ełk, spacerownik po niezwykłym mieście, 2012, s. 136
Wańkowska-Sobiesiak J., Zamek na wyspie, badania architektoniczne zamku w Ełku, [w:] Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski, Olsztyn 6/2014, s. 69-83.

Za