KATEDRA NA WAWELU. RESTAURACYA katedry na Wawelu należy niewątpliwie do tych robót, które budzą najżywszy interes nie tylko architektów, ale całego naszego społeczeństwa. To też redakcya "architekta" zamierza po skończeniu dzieła poświęcić restauracyi katedry obszerniejszy artykuł illustrowany większą liczbą tablic, przedstawiających co najważniejsze z dokonanej restauracyi. Zanim to jednak nastąpi, uważała ona sobie za obowiązek przesłać kolegom bliższym i daleko osiadłym, jakby pozdrowienie z pod Wawelu, podając choć w krótkich rysach to, co się w katedrze dotąd dokonało i jak będzie wyglądała jej zewnętrzna fizyognomia, skoro restauracya będzie ukończoną. -------------PIERWSZA myśl restauracyi katedry sięga r 1886. Podjął ją ówczesny biskup krakowski kardynał Albin Dunajewaki, polecając podpisanemu wykonanie odpowiednich zdjęć i studyów. Czas był najwyższy, bo stan, w jakim się katedra podówczas znajdywała, był nad wyraz smutny i opłakany. Na zewnątrz rozsypujące się mury z mnóstwem zanikających szczegółów artystycznych,dwie wieże w swych zakończeniach z biegiem czasu zmienione, a więźba i pokrycie dachów mocno zniszczone; na wewnątrz odrapane ściany, presbyteryum bez W, ołtarza rozebranego w roku 1881 z powodu próchnienia, liczne pomniki królów i biskupów mocno uszkodzone, a często rozsypujące się, stalle w presbyteryum tylko we fragmencie zachowane, a wszystko wogole chylące się ku upadkowi i ruinie. Oto obraz katedry w chwili rozpoczęcia restauracyi. I nie mogło być inaczej. Z obraniem prawie zupełnem biskupstwa krak. z funduszów, nie było komu podpierać murów świątyni, kryjącej tyle ważnych pamiątek i wspomnień historycznych. -------------RESTAURACYA była koniecznością. Nie mógł jej więc odraczać pierwszy biskup, jaki po długoletniem osieroceniu dyecezyi krak. zasiadł na stolicy ś\v. Stanisława. -------------ZANIM zdołano zebrać na resfcauracyę poważniejszą sumę, jakiej z natury rzeczy podźwignięcie katedry z opisanego stanu zniszczenia wymagało, krak. kasa Oszczędności w 25-letni jubileusz swego założenia podjęła restauracyę najcenniejszego klejnotu artystycznego katedry, kaplicy Zygmuntowskiej, przeznaczając na ten cel 60,000 złr, w. a. W ROKU 1894 zmarł kardynał Duuajewski, zostawiając, po sobie dobiegającą do końca restauracyę kaplicy Zygmuntowskiej i przygotowane przez podpisanego od roku 1886 studya, projekta i zdjęcia. ------------PRZEPROWADZENIE restauracyi całej katedry, zainteresowanie nią ogółu naszego społeczeństwa i zebranie przeważnej części potrzebnego na ten cel funduszu, jest już dziełem niezmordowanej zapobiegliwości i zapału obecnego księcia biskupa Puzyny. Przystąpił on też do podjęcia dzieła natychmiast, skoro tylko objął ster rządów dyecezyi krakowskiej. ------------RESTAURACYĘ rozpoczęto z wiosną roku 1895 na zewnątrz od skarbca odnawiając gruntownie jego ścianę szczytową w murach i licznych herbach, oraz północną w okładce ciosowej, wreszcie dając skarbcowi nową więźbę dachową żelazną z nowem miedzianem pokryciem. W dalszym ciągu, już w jesieni podjęto rastauracyę wewnętrzną katedry zaczynając od presbyteryum. ------------BUDZIŁO ono najwięcej zajęcia i nasuwało najwięcej trudności zasadniczych, albowiem zapatrywania jak pojąć restauracyę prezbyteryum, dość znacznie się rozchodziły. ------------ZOSTAWIAJĄC sobie szczegółowe omówienie tego przedmiotu na później po skończeniu restauracyi w związku z historycznym rysem budowy, tutaj tyle nadmienić musimy, że presbyteryum ucierpiało szczególniej wskutek przeobrażeń wprowadzonych za biskupałubieńskiego z początkiem wieku XVIII-go. Ta część budowy z okalającemi nawami najwięcej wtedy zmieniła swoją lizyognomię. W presbyteryum ściosano wszelkie laskowania i koronki kamienne pokrywające ściany. Poniszczono też rzeźbione klucze sklepienne zawieszając na nich drewniane tarcze herbowe późniejszych fundatorów i restauratorów. Nawy boczne, pierwotnie niższe, podniesiono do wysokości presbyteryum, zabierając mu tem samem światło bezpośrednie. Wyjęto więc w konsekwenoyi z okien górnych koronki i łaski ciosowe z bogatemi witrażami, a same otwory okienne presbyteryum znacznie powiększono. -----------OBECNE roboty tej części zasadzały się na zrestaurowaniu sklepień, wymienieniu zwietrzałej okładki ciosowej więcej jak w połowie z laskami i koronkami ścieńnemi, wreszcie przywróceniu dawnych otworów okiennych z koronkami (maswerkami) ciosowemi. Na szczęściu do przeważnej części tych robót odnaleziono dawne, ślady. Wreszcie zrestaurowano odkryto pod pobiałą wapienną ślady czterech dawnych fresków, jakie zdobiły framugi ujmujące z dwóch stron okna. Inne freski znaleziono w tak drobnych fragmentach i w stanie takiego zniszczenia, że restauracya ich okazała się niestety już niemożliwą. -----------PO skończeniu presbyteryum i naw okalających podjęto restauracyę nawy głównej i poprzecznej, oczyszczając ściany z naleciałości i odtwarzając wszystko, co tylko wedle śladów dało się do pierwotnego stanu przywrócić. W tej części kościoła mniej z biegiem czasu zmienionej zadanie było o wiele łatwiejsze. -----------Z ROBOTAMI w nawach przeprowadzono restauracyę wewnętrzną kilku kaplic w ścianach i sklepieniach. Do najważniejszych pomiędzy niemi należą: kaplica Św. Jędrzeja i Sw. Katarzyny. W pierwszej z nich zreslaurowano także gruntownie pomnik króla Jana Olbrachta z piaskowca, z biegiem czasu silnie zwietrzały, w drugiej obłożono ściany marmurem, zrestaurowano i odzłocono bogate barokkowe sklepienie i pomnik biskupa Ganirata. Oprócz tych pomników dokonano jeszcze w nawach restauracyi gotyckich pomników Władysława Łokietka, Kazimierza Wielkiego i biskupa Tomickiego. Do pierwszego z nich zaprojektowano nowy hałdach gotycki, gdyż odnalazły się ślady jego dawniejszego istnienia. -----------RÓWNOCZEŚNIE z robotami wewnętrznemi pracowano i na zewnątrz. -----------SZCZEGÓLNIE poważnych rekonstrukcy i wymagała wieża północno-wschodnia od znanego dzwonu, Zygmuntowską zwana. Jej ściany porysowane i zwietrzałe zrestaurowano w całej wysokości, wymieniając dolną okładkę ciosową i podciągając równocześnie brakujący pod jedną ścianą fundament na głębokości przeszło czterech metrów. Przywrócono też tej wieży dawne okna kamienne, dano gzems ciosowy z lunetami i zupełnie nowe pokrycie z żelaza i blachy miedzianej. Architektura części odtworzonych oparła się na dawnych odnalezionych fragmentach i widokach Krakowa z początku w. XVII-go. Podobnie uzupełniając zniszczone części, odrestaurowano ściany i szczyty nawy głównej i poprzecznej. Na ostatniej dodano na obydwóch szczytach poszory kamienne ozdobione żabkami i kwiatonem z biegiem czasu usunięte lub zniszczone. Po stronie północnej, obok szczytu nawy poprzecznej podniesiono mury wieżyczki schodowej i zakończono ją piramidką ciosową, ubraną żabkami i kwiatonem. ----------PRAWIE cała północna strona katedry, przedstawiona na widoku tabl. I, a obejmująca skarbiec, dwie wieże, szereg kaplic, kapitularz z biblioteką i archiwum kapitulne jest gotową. Wiele pracy dawały też stojące obok wejścia kaplice, królowej Zofii i Święto-Krzyska na zewnątrz z ciosowego kamienia wykonane a później wskutek kilkakrotnych restauracyj mocno zeszpecone. Zwłaszcza w pierwszej z tych kaplic trzeba było usunąć sklepienie z początku tego wieku i zastąpić je innem, więcej stylowem. -----------WRESZCIE już dokonano całkowicie restauracyi facyaty zachodniej wchodowej i wschodniej, zwróconej ku zamkowi królewskiemu. Tak więc największa część dzieła jest już przeprowadzona; zawsze jednak pozostają jeszcze poważne roboty. -----------I TAK, zewnątrz, oprócz mniejszych robót po stronie północnej, przyjdzie jeszcze dźwignąć wieżę  południową (pierwszą na prawo na naszym widoku). Przedstawionej jej zakończenie oparte na dawnych miedziorytach a pokrewne z północną wieżą kościoła Maryackiego jest dopiero przygotowane w modelu i będzie zapewne zadaniem roku bieżącego i przyszłego. Oprócz wieży pozostaje jeszcze po tej stronie do zrestaurowania kilka kaplic i mur, okalający kościół. ----------OBECNIE wykończa się restauracyę wewnętrzną dolnej części nawy głównej a równocześnie z całą energią prowadzą się prace około wewnętrznego odnowienia skarbca i kilku kaplic. Dalsze wyposażenie i przygotowujące się odmalowanie kaplic nie będzie już powstrzymywało otwarcia świątyni, jakiego możemy oczekiwać jeszcze w jesieni a najpóźniej z wiosną roku przyszłego. Czynią się do tego wszelkie przygotowania. Ustawia się już zrestaurowany dawny ołtarz wielki i stalle odnowione i uzupełnione, a kraty brązowe, mające,zamknąć części presbyteryum, sąsiadujące z wielkim ołtarzem, już zaprojektowane, staną zapewne do początlra roku przyszłego na miejscu. ----------TYLE w głównych rysach zrobiono dotąd w katedrze od roku1895. Miejmy nadzieję, że już na przyszłą wiosnę będzie móg ł»architekt« przynieść swym czytelnikom obszerniejszy i licznemi illustracyami ozdobiony opis całego dzieła restauracyi na tle rysu historycznego katedry, którego dla uniknięcia powtarzania się, musimy w tej chwili zaniechać. ----------KRAKÓW w marcu 1900 S. Odrzywolski.(żródło :  ARCHITEKT Miesięcznik poświęcony: Budownictwie, Architekturze i Przemysłowi Artyst.Rok. I MCM Nr.1)