Świadectwo architektury gotyckiej ze śladami późniejszych przekształceń, wewnątrz zachowany bogaty zespół średniowiecznych i nowożytnych polichromii oraz epitafiów, jak również wyposażenie związane z patronatem prywatnym.

Miasto Dąbrówno (od 1946 roku wieś) zostało założone na początku XIV wieku (prawa miejskie 1326 r.). Kościół (od czasów reformacji ewangelicki) powstał w poł. XIV wieku (rozpoczęcie budowy w 2 ćw. XV w., zakończenie w 2 poł. XIV w.) jako budowla murowana, jednoprzestrzenna, z wielobocznie zamkniętym prezbiterium opiętym szkarpami i dwukondygnacyjnym aneksem po stronie północno-wschodniej, w partii przyziemia mieszczącym zakrystię. Zniszczony na skutek licznych działań wojennych prowadzonych w 1 połowie XVI w. został gruntownie odnowiony w 1600 roku (na jednej z płycin stropu, dziś nieistniejącej, znajdował się napis „Fundata 1600”). Prace obejmowały wzmocnienie murów korpusu obłożonych płaszczem z cegły, wybudowanie nowego dachu oraz wykonanie drewnianego, polichromowanego stropu. W 1697 roku przy kościele wybudowano kaplicę -mauzoleum patronów kościoła rodziny Finck von Finckenstein, posadowioną przy prezbiterium i połączoną z nim krytym przejściem. Kolejna, gruntowana renowacja świątyni miała miejsce w 1724 roku, kiedy to powiększono kościół poprzez dostawienie do korpusu dwóch niższych naw bocznych, w których umieszczono empory. Pomieszczenie zakrystią adaptowano wówczas na lożę patronacką w umieszczonym w przestrzeni prezbiterium masywnym i bogato zdobionym wykuszem. W 1842 roku według projektów inspektora Valentina z Morąga wzniesiono nowy neogotycki szczyt zachodni, w latach 1895 - 1896 podwyższono nawy boczne o 0,5 m, likwidując jednocześnie ukośne spływy stropu. Po II wojnie światowej utworzona parafia ewangelicko-metodystyczna z siedzibą w Gierzwałdzie. W ostatniej dekadzie XX wieku w kościele wykonano szereg prac remontowych i konserwatorskich.

Kościół położony jest na zachód od rynku, na działce kościelnej wydzielonej ogrodzeniem, od pn.-zach. miejskim murem obronnym. Na murze posadowiona jest dzwonnica, dawna baszta miejska. Kościół murowany z cegły, na podmurówce z kamienia polnego, założony na rzucie wydłużonego prostokąta z pięciobocznym prezbiterium, 2 kruchtami (od strony pd. i zach.), zakrystią i lożą po stronie pn.-zach.; wejście do loży z klatki schodowej dostępnej z zewnątrz, od strony prezbiterium. Na północ od prezbiterium znajduje się kaplica grobowa, połączona z kościołem korytarzem. Korpus oszkarpowany, elewacje rozczłonkowane ostrołukowymi oknami, szczyt zachodni uskokowy, ze sterczynami, dach dwuspadowy. Wnętrze nakryte deskowym stropem, nad nawą główną strop płaski, wsparty na ukośnych bokach, polichromowany, nad emporami i prezbiterium stropy płaskie, bez polichromii. W zakrystii czterodzielne sklepienie krzyżowe, w loży znajdującej się nad zakrystią sklepienie kolebkowe. W części prezbiterialnej odsłonięty i odnowiony (1999 - 2001) bogaty zespół polichromii wykonywanej w kilku etapach: dwie fazy średniowieczne (ok. 1405 -1410, 1480-1514) i trzy fazy nowożytne (ok. 1600, 1676 - 1680 i ok. 1700). Ponadto w kościele zachowane wyposażenie, związane również z ewangelickim charakterem świątyni; zespół średniowiecznych epitafiów rodziny Oelsnitzów i Finckensteinów, strop nawy z przedstawieniami figuralnymi polichromowany około 1730 roku, barokowy ołtarz ambonowy z 1725 roku, wykonany w warsztacie snycerskim Joachima Kapitzkiego, figura anioła chrzcielnego oraz zdobiona snycerką i malowidłami loża kolatorska Finckensteinów w prezbiterium z tego samego okresu.

Dostęp do zabytku ograniczony. Kościół dostępny z zewnątrz, otwarty podczas nabożeństw.

Oprac. Marzena Zwierowicz, 5.12.2014 r.

 

Bibliografia
 

• Dehio-Handbuch der Kunstndenkmäler der West- und Ostpreussen, bearb. von M.Antoni, München 1993, s. 206.
• Herrmann Ch., Mittelalterliche Architektur im Ostpreussen. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und -Geographie, Petersberg 2007, s. 437 - 438.
• Meyhe H., Dzieje miasta Dąbrówna w Prusach Wschodnich 1326 - 1926, Warszawa - Dąbrówno 2001, s. 93 -101 (wyd. niemieckie Gilgenburg 1926).
• Olkowska E., Kumorowicz M., Odkrycie gotyckich malowideł ściennych w prezbiterium kościoła ewangelicko-metodystycznego w Dąbrównie, „Warmińsko - Mazurski Biuletyn Konserwatorski”, 1999, t.1., s.203 - 210
• Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992, s.114.
• Świętochowska I., Świętochowski G., Polichromie w kościele ewangelicko-metodystycznym w Dąbrównie, „Warmińsko - Mazurski Biuletyn Konserwatorski”, 2014, t.6., s.146-149