MENU
Wnętrze hali oznaczonej na planie numerem 10.

Dodał: MacGyver_74° - Data: 2019-04-20 11:51:25 - Odsłon: 757
17 kwietnia 2019

Data: 2019:04:17 15:52:43   ISO: 400   Ogniskowa: 10 mm   Aparat: Canon EOS 600D   Przysłona: f/5.6   Ekspozycja: 1/125 s  


Historia kopalni soli sięga XIX wieku, kiedy w pobliżu istniejącej od 1828 roku odkrywkowej kopalni margli kredowych, należącej do właściciela Wapna - Floriana Wilkońskiego, napotykano ślady solanki. W latach 1869-1873 przeprowadzono odwierty badawcze mające potwierdzić istnienie złoża solnego. Ówczesny właściciel Wapna, Bolesław Moszczeński, uzyskał nadania górnicze (zgody na eksploatacje) na solankę i białą sól kamienną (złoże "Moszczenno"), które w 1898 r. wykupiła niemiecka spółka Solwerke. W 1904 r. uzyskała ona drugie nadanie na sól kamienną pod nazwą "Eintrakt". Po katastrofalnym zalaniu w 1907 r. kopalni soli w Inowrocławiu nadania górnicze w Wapnie wykupił belgijski koncern Solvay, zamierzając rozpocząć eksploatację złoża solnego. Wykonano 31 otworów poszukiwawczych na głębokość od 22 do 1316 metrów i stosunkowo dobrze rozpoznano zasięg wysadu solnonośnego utworów cechsztynu (rozmiary poziome to 1000x350 m, rozmiar pionowy to słup zwężający się do głębokości 600 m, a później rozszerzający się do ok. 1500 m, strop zwierciadła solnego znajdował się na głębokości 160-170 m). Jako datę założenia kopalni soli przyjęto rok 1911, kiedy to przystąpiono do głębienia szybu Wapno I. W 1912 r. drążenie przerwano na głębokości 101 m z powodu dopływu wody i w odległości 63m przystąpiono w 1913 r. do drążenia szybu Wapno II. Był to pierwszy szyb w polskim górnictwie solnym, wykonany metodą zamrażania górotworu. Pogłębiony ostatecznie do 420 m szyb Wapno II oddano do eksploatacji w 1917 r. Pierwsze chodniki wykonano na poziomach III i IV. Eksploatację rozpoczęto od poziomu IV na głębkości 406 m. Poziom III na głębokości 230 metrów uznany został za zbyt niebezpieczny z powodu bliskości wód gruntowych. W próbnym wydobyciu w latach 1917-1920 wydobyto 8278 t soli. Po zakończeniu wojny do kopalni przyjechali polscy górnicy z Westfalii. Rok 1920 był pierwszym rokiem eksploatacji kopalni gdzie wydobyto już 17 234 ton soli. W okresie międzywojennym nastąpił szybki rozwój kopalni. W latach 1928-1930 wybudowano nowy zakład przerobu soli (młyn solny) konstrukcji żelbetowej. Młyn wyposażono w nowe urządzenia i maszyny do przerobu soli. W 1932 r. zainstalowano maszynę wyciągową o mocy 450 KM, wyprodukowana w Hucie Zgoda. Do 1931 r. notowano stały wzrost wydobycia (najwyższy w 1931 r. – 100 896 t). W latach II wojny światowej i okupacji Wapno i kopalnia dzieliły losy Wielkopolski, włączonej do III Rzeszy. Niemcy traktowali te tereny jako własne, a ich polityka ekonomiczna nie miała cech gospodarki typowo rabunkowej, choć nastawiona była na maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych kopalni. Eksploatowano poziom V od 1940 roku, ostatnie komory na tym poziomie wyeksploatowano w 1950 r.

Po wojnie kopalnię upaństwowiono i odbudowano. W 1956 roku kopalnię soli nazwano imieniem Tadeusza Kościuszki. Załoga kopalni głosowała także nad zmianą nazwy wsi na "Sól Wielkopolska", co jednak nigdy nie nastąpiło. W latach 50-tych i 60-tych wydobycie kopalni wynosiło ponad połowę wydobycia soli w kraju, zapadła więc decyzja o jej modernizacji. Wybudowano między innymi osiedle mieszkaniowe, podjęto też prace na początku 1960 r. nad głębieniem dawno zasypanego szybu Wapno I, co napotykało wiele trudności związanych z wyrzutami wody. Szyb uruchomiono dopiero w 1966 roku. Był to moment przełomowy w hisotrii kopalni. Szyb Wapno I i unowocześnienia z lat 60-tych przyczyniły się do wzrostu produkcji, która już w 1967 r. przekroczyła 400 000 t. Wydobycie odbywało się już na siedmiu poziomach, w tym na poziomie III, uznanym już przed wojną za niebezpieczny. Do pierwszych niebezpiecznych przecieków wody doszło w 1972 roku. Największe wydobycie w historii kopalni, 462 789 ton, odnotowano w 1975 roku, w 1976 roku ponoć przekroczyła pół miliona ton, choć nie zostało to odnotowane. Następny rok miał być jeszcze lepszy - przygotowywano do eksploatacji nowy poziom nr XII na głębokości 848 metrów. Kopalnia w Wapnie była najwiekszym producentem soli w Polsce. Wapno i okolica zawdzięczały kopalni niemal wszystko. Rozwój miejscowości był ściśle związany z rozwojem kopalni. Zakład odgrywał pozytywną rolę na płaszczyźnie społecznej. Dawał zatrudnienie 600 pracownikom i zapewniał utrzymanie ich rodzinom. Kopalnia finansowała budowę wielu obiektów mieszkalnych i użyteczności publicznej oraz działalność kulturalną, sportową i edukacyjną.

W 1972 r. kopalnia została zaliczona do trzeciego stopnia zagrożenia wodnego. Powodem był brak warstwy izolacyjnej oddzielającej złoże od wód znajdujących się w utworach nakładu. Zagrożenie zalania oceniono na bardzo duże, jednak nie wstrzymano pracy kopalni. W 1976 r. ponownie wykryto zagrożenie, kiedy to stwierdzono przeciek wód podskórnych do komór wyrobionych na pokładzie III w ilości około 61 l/min. Eksperci stwierdzili, że przeciek będzie się powiększał, co rzeczywiście miało miejsce. W nocy z 4 na 5 sierpnia 1977 r. wyciek osiągnął 500 l/min, co przekraczało możliwości urządzeń wypompowujących. Podjęto próbę ratowania kopalni poprzez zamrażanie gruntu, ale wkrótce w okolicy kopalni pojawiły się pierwsze zapadliska. Aby ratować miejscowość, w błyskawicznym tempie ułożony został rurociąg do jeziora Czeszewskiego oddalonego o 6 kilometrów. Do kopalni wpompowano wodę. Jednak pierwsze duże zapadlisko pojawiło się 8 września 1977 roku, a 28 października powstało duże zapadlisko w wyniku którego uszkodzeniu uległo ok. 40 budynków (w tym bloki wielorodzinne), część stacji kolejowej i fragment linii kolejowej. Katastrofę ukrywano przed opinią publiczną, choć nie jest prawdą że traktowano ją jako tajemnicę. Po prostu w czasach propagandy sukcesu taka przegrana z siłami natury nie mogła zaistnieć w mediach. Wiadomości o katastrofie przekazywało tylko Radio Wolna Europa, z którego można było się dowiedzieć o zaniedbaniach władz, które doprowadziły w konsekwencji do katastrofy. Kierownictwo kopalni zignorowało m.in. fakt, że w czasie okupacji władze niemieckie zabroniły eksploatacji III poziomu z obawy przed zalaniem. Z powodu możliwości wystąpienia kolejnych zapadnięć terenu, ogłoszono dla Wapna stan wyjątkowy i ewakuowano wszystkich 1400 mieszkańców do okolicznych miejscowości. Część pracowników kopalni została skierowana do kopalni w Kłodawie, a część do prac przy zabezpieczaniu kopalni w Wapnie, a później do budowy nowych bloków mieszkalnych. Już jesienią 1977 roku zdemontowano wieże wyciągowe i wyposażenie kopalni, wydobycia nigdy nie wznowiono. Przez dwa lata zabezpieczano majątek i likwidowano szkody. Szczęśliwie, pomimo największej katastrofy w historii polskiego górnictwa nikt nie zginął. W wyniku katastrofy Wapno straciło połowę mieszkańców, zniknęła całkowicie zabudowa ulic Obrońców Stalingradu, Ogrodowej, Staszica i Świerczewskiego - rośnie tam dzisiaj las.

Zalana kopalnia ze zdemontowanymi wieżami szybowymi i urządzeniami formalnie działała dalej. W końcu pozostał działający, 6-kondygnacyjny młyn solny, warsztaty, magazyny. W planach majątek naziemny Kopalni już w niedługim czasie miał zostać przeprofilowany na nową, pozagórniczą działalność. W 1978 roku do pozostawionej nazwy Kopalnia Soli dodano Zakłady Remontowe. W późniejszym okresie nazwa zakładu brzmiała: Kopalnia Doświadczalno-Produkcyjna i Zakłady Remontowe im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie. Profilów działalności zakładu było kilka: likwidacja szkód górniczych wywołanych przez katastrofę z 1977 r., analiza wpływu zatopienia podziemnych wyrobisk na dalsze życie osiedla, badania dotyczące możliwości eksploatacji gipsu na terenie „Gipsiaka”, remonty cystern do przewozu siarki i cementu. Po 1977 r. wagony z wapieńską solą ustąpiły miejsca wagonom-cysternom, najpierw do przewozu płynnej siarki, później cementowym i innym. Aby uniezależnić się od warunków atmosferycznych obok dawnego młyna solnego wybudowano halę remontową, rozbudowano bocznicę zakładową dostosowując ją do nowych potrzeb. Wybudowano ciąg technologiczny do produkcji różnych gatunków gipsu sprowadzanego z zewnątrz.
W takim stanie zakład przetrwał do początku lat 90-tych. Choć nie zatrudniano już tylu pracowników co dawniej, to i tak był on największym zakładem przemysłowym najbliższej okolicy. W grudniu 1998 r. gdy Kopalnię Doświadczalno-Produkcyjną i Zakłady Remontowe im. Tadeusza Kościuszki w Wapnie wykreślano z rejestru przedsiębiorstw pracowało w niej jeszcze 12 pracowników.

W następnych latach część budynków wyburzono (w tym budynek nadszybia Wapno II). W 2018 część budynków wpisano do rejestru zabytków, niestety większość jest opuszczona i ulega postępującemu zniszczeniu. Niebezpieczeństwo powstawania kolejnych zapadlisk jest aktualne - największe pojawiło się w 2021 roku. Rocznie grunt wokół terenów dawnego wydobycia zapada się od 3 do 8 mm rocznie!

Szczegółowy opis budynków d. kopalni w artykule M. Urbaniaka "Kompleks młyna solnego i magazynów byłej kopalni soli w Wapnie. Uwarunkowania i przesłanki do ochrony XX wiecznych budowli przemysłowych jako trwałej ruiny"

(MacGyver_74, uzup. moose, m.in. w oparciu o materiały IPN Poznań oraz M. Kolonko "Rozpoznanie wysadu solnego Wapno na tle tworzonych obrazów złoża" w: "Przegląd Solny, 2014, nr 10, s. 85-100)

  • /foto/10800/10800584m.jpg
    1911
  • /foto/8145/8145522m.jpg
    1913
  • /foto/10573/10573693m.jpg
    1949 - 1950
  • /foto/10573/10573692m.jpg
    1966 - 1977
  • /foto/7890/7890674m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903036m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903067m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903068m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903069m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903080m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903109m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903122m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903125m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903126m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903128m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903129m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903130m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903134m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903135m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903136m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903151m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903153m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903166m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903167m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903185m.jpg
    2019
  • /foto/7903/7903186m.jpg
    2019
  • /foto/7946/7946511m.jpg
    2019
  • /foto/7948/7948371m.jpg
    2019
  • /foto/7948/7948636m.jpg
    2019
  • /foto/7948/7948669m.jpg
    2019
  • /foto/7948/7948671m.jpg
    2019
  • /foto/7948/7948672m.jpg
    2019
  • /foto/7948/7948673m.jpg
    2019

MacGyver_74°

Poprzednie: Kotłownia Strona Główna Następne: Zespół Niepublicznych Szkół i Placówek Oświatowych w Książu Wielkim - Pałac Mirów