Gruzowisko cegieł, resztki wypalonych murów i okien, drogi zarośnięte zielskiem i trawą, bezużyteczne już słoneczne zegary ciągle widniejące na wypalonych murach. W czasach świetności było ich aż 6 ściennych (2 wschodnie, 3 południowe i północny). Nie było żadnego na ścianie zachodniej, za to na dziedzińcu pałacu znajdował się siódmy zegar słoneczny – horyzontalny.
Zaznaczone zegary słoneczne
Pałac należał do rodu Finckensteinów, który był właścicielem Iławy, dóbr rudzinieckich z folwarkami Dziarny Duże i Małe, Ławice, Szałkowo i Kamień, dóbr szymbarskich z Ząbrowem i Kamionką, Starzykowem, Szczepkowem, Olbrachtowem i Falknowem. Należały do nich zamki, dwory, jednakże - brakowało im rezydencji odpowiednio reprezentacyjnej, a zarazem wygodnej, która świadczyłaby o bogactwie i znaczeniu grafowskiego rodu. Rezydencji, która podkreślałaby ustabilizowaną pozycję społeczną i majątkową, akcentowała przynależność do elity.
Dlatego, gdy w 1705 roku marszałek polny Prus Albrecht Konrad Finck von Finckenstein kupił od Jonasza zu Eulenburga Habesdorf razem z należącymi do niego gruntami, Finckensteinowie stali się jednym z najbogatszych rodów Prus Wschodnich, posiadającym tylko na terenie powiatu iławskiego dobra ziemskie o powierzchni 10 000 ha. W Habesdorf postanowili zbudować dla siebie rezydencję. Zwrócili się zatem o pozwolenie na budowę pałacu i kościoła do króla Prus Fryderyka Wilchelma I. Król, wydając pozwolenie na budowę, zmienił swym edyktem nazwę wsi z Habersdorf na Finckenstein, a jednocześnie nałożył na Finckensteinów obowiązek wydzielenia w nowo zbudowanym pałacu, który odtąd zaliczano do tak zwanych „królewskich”, oddzielnego skrzydła przeznaczonego na rezydencję dla siebie i swej małżonki, potrzebną królewskiej parze podczas ich monarszych podróży z Berlina przez Malbork do Królewca.
Budowę pałacu rozpoczęto w 1716 roku, a zakończono w roku 1720. Zbudowany został w stylu francuskiego baroku. Budowla naśladowała rodowe siedziby francuskie i włoskie i stanowiła prawdziwe dzieło sztuki. Jej budowniczym był najprawdopodobniej znany ze swych wcześniej zbudowanych rezydencji pałacowych dla wschodniopruskich magnatów (zu Dohnów i Donhofów), bardzo zdolny architekt angielski John de Collas. Pałac zbudowano według projektu francuskiego hugenota Jaen’a de Bodt’a, jednakże co do zakresu udziału w budowie pałacu obu – nie ma pełnej jasności.
Do rezydencji wjeżdżało się od zachodu przez główną bramę, która prowadziła od starej alei lipowej aż do wejścia do pałacu znajdującego się w środkowej części budowli, poprzez pieczołowicie utrzymany dziedziniec. Słupy bramy w górnej jej części połączone są symetrycznie kutymi zdobieniami w stylu rokoko, w które na środku wpleciona jest finezyjna litera F. Takie same litery znajdują się na wieńczących słupy bramy kamiennych wazonach.
Za pałacem, po jego wschodniej stronie, został urządzony na modę francuską rozległy park, przypominający wyglądem wersalski: fontanny, żywopłoty. Przez mostek na kanale prowadziła aleja na pagórek widokowy, na którym za czasów Fryderyka Ludwika – drugiego syna Albrechta Konrada Finck von Finckensteina - w otoczeniu lip urządzono Belwederek. Za panowania Fryderyka Ludwika zmienił się także wystrój parku i ogrodu. Pojawiło się tam wiele figur z piaskowca. Na początku lat 60- tych osiemnastego wieku zakończono budowę oranżerii. Sprowadzony został do Kamieńca Paul Krottendorf – nadworny ogrodnik książąt Holstein – Beck, autor projektu groty po południowej stronie ogrodu.
Grota to budynek jednopiętrowy, z czterema poprzecznie prążkowanymi pilastrami od frontu i lizenami na rogach. Do wnętrza prowadzą duże łukowate drzwi oraz dwoje małych, nad którymi znajdują się kuliste otwory okienne. Ściany zewnętrzne pokrywały skorupy ostryg. Na szczycie mansardowego dachu, po obu jego końcach, znajdują się wazony w kształcie ananasa. We wnętrzu - na ścianach i sklepieniu sufitu wykonano bogate dekoracje z muszli i minerałów. W środkowej niszy tylnej ściany znajdowała się tzw. "Kaskada", po z której spływała woda doprowadzana licznymi podziemnymi kanałami wodnymi, łączącymi pałac i inne budowle z nieodległym jeziorem Gaudy. Ich fragmenty zachowały się do dziś. W niszach ustawione były 1,50-metrowe posągi Adama i Ewy, wyrzeźbione przez nieznanego rzeźbiarza z Królewca. Te kamienne figury oraz niektóre figury zewnętrzne wykonane były już po 1906 r. Grota w Kamieńcu to do dziś jedyna zachowana ogrodowa budowla tego rodzaju na terenie dawnych Prus Wschodnich.
Od roku 1850 do 1900, za czasów Rodriga zu Dohna, nastąpiły zmiany w urządzeniu ogrodu i parku. W 1866 r. Rodrigo zu Dohna zaprosił do Kamieńca Eduarda Petzolta, architekta ogrodów, aby ten zaprojektował i nadzorował realizację ogrodu w stylu angielskim. Po śmierci Rodrigo Kamieniec odziedziczył Georg zu Dona, który przywrócił ogrodowi styl francuski.
Z górnych pięter pałacu rozciągał się widok na park i przylegające doń otoczone lasami jezioro Gaudy. Właściciele pałacu, chcąc dodać temu widokowi jeszcze więcej uroku, założyli na jeziorze hodowlę prawie 400 łabędzi.
Pałac usytuowany został frontem ku zachodowi, na planie prostokątnej podkowy, z dziedzińcem od zachodu. Budynek od frontu dziewięcioosiowy, od strony ogrodu trzynastoosiowy. Miał dwa skrzydła boczne: północne i południowe. Skrzydła pałacu, w szerokości budynku, dwuosiowe, w głąb siedmioosiowe. Część środkowa pałacu miała wymiary 65,5 m x 83,5 m, tyle samo wynosiły wymiary każdego z mocno wysuniętych do przodu dwupiętrowych skrzydeł bocznych, które okalały prostokątny dziedziniec.
Na osi budynku głównego znajdowały się dwa płytkie ryzality: frontowy (zachodni) i wschodni. Frontowy ryzalit zwieńczony był trójkątnym tympanonem, w którego centrum znajdował się w otoczeniu dwóch pionowo stojących lwów herb Finckensteinów w redakcji hrabiowskiej na tle panopliów (dekoracja ułożona z broni i elementów uzbrojenia, np. strzelb, pistoletów, lanc, proporców itp.). Ten element architektoniczny w obecnej wersji powstał za czasów Fryderyka Ludwika Finck von Finckensteina. Na herbie widnieje łaciński napis; "Ex uris gloria" ( "Z trudu chwała"). W kartuszu herbowym widnieje także Order Orła Czarnego, na znak otrzymania tego odznaczenia przez Karola Wilchelm Finck von Finckensteina- najstarszego syna Albrechta Konrada.
Po obu stronach głównych drzwi znajdują się dwa płaskie pilastry, a nad nimi – gzyms i trójkątny naczółek. Balkon wsparty jest na 4 wolutach. W centrum, między nim, znajduje się rzeźbiony kamienny wazon. Zarówno wazon jak i balkon ozdobione są dekoracyjną literą „F”. Przy drzwiach prowadzących do ogrodu również znajdują się dwa płaskie pilastry. Trójkątny naczółek ozdobiony jest dwiema naturalnej wielkości alegorycznymi postaciami kobiecymi. Jedna – z dwiema książkami w dłoniach symbolizuje historię. Drugi symbol jest niejasny, ponieważ nie wiadomo, co trzymała w rękach druga kobieta. Między nimi umieszczony jest zdobiony literą F kamienny wazon.
Wschodni ryzalit ozdabiała wsparta na cokole z trzema okrągłymi oknami attyka, na gzymsie której umieszczone są cztery rzeźby figuralne naturalnej wielkości przedstawiające Alegorię Czterech Pór Roku: Jowisza, Junonę, Herkulesa, Wenerę. Rzeźby zostały umieszczone nad wejściem wschodnim, prowadzącym do parku i nad jezioro Gauda za czasów Fryderyka Ludwika Finck von Finckensteina. Obecnie (od 1975 r.) można je oglądać w Iławie w parku przy ulicy Niepodległości.
Piętrowy korpus pałacu pokryty został wysokim mansardowym dachem wykonanym z zielonej glazurowej dachówki z 12 kominami wylotowymi, które miały kolor lśniącego granatu. Całość wzbogaciły detale architektoniczne wykonane z piaskowca, zbliżające go do form rokokowych.
Pałac charakteryzował się barwną elewacją – czerwień tynków kontrastowała z bielą obramowań okien i gzymsów.
Wnętrze urządzono z przepychem. Surowy styl późnego baroku francuskiego, w jakim wykonano reprezentacyjne pomieszczenia części głównej pałacu, architekt John Collas złagodził fantazyjnie zbudowanymi piecami wykładanymi porcelana miśnieńską i kominkami misternie zdobionymi białymi stiukami.
Z podjazdu do pałacu wiodły eleganckie i szerokie schody zewnętrzne, z których przez olbrzymie drzwi frontowe wchodziło się do wielkiego holu wejściowego (1). W pomieszczeniu tym znajdował się kominek z namalowanym portretem hrabiego Ernesta Finck von Finckensteina – w dowód wdzięczności dla opiekuna, który wychowywał Albrechta Konrada po tym, jak inwestor stracił rodziców. Posadzka wykonana została z płyt marmurowych Carrary.
Za holem znajdowała się szczególnie piękna i kosztownie wyposażona Sala Chińska (3), z której drzwi prowadziły bezpośrednio do ogrodu. Podłoga wykonana była z czarno-białego marmuru Carrara. Płytki zostały ułożone w szachownicę nie po przekątnej, ale pod kątem prostym do ściany. W pomieszczeniu tym znajdował się kominek z olejnymi portretami Fryderyka I oraz jasnoróżowy fajansowy piec. Ściany wyłożone były tapetą ze skóry. Została ona ułożona z pasów o szerokości 50 cm, na których wyciśnięto motywy chińskie na złotym tle: kwiaty, ptaki, bażanty, bardzo małe postacie ludzkie, krajobrazy i 3 duże drzewa. Tapetę poddano restaurowaniu w 1902 r.
Komnata była bogato dekorowana rzeźbami z piaskowca i licznymi fontannami. Stały tu, na antycznej chińskiej szafie, dwie złote wazy, które car Aleksander I podarował marszałkowi wielkiemu Prus Aleksandrowi zu Dohna. Aleksander był koneserem sztuki - między innymi sprowadził do Kamieńca słynne fajanse z Delft.
Pokój Chiński jest to największy pokój na parterze. Po jego prawej stronie umiejscowione były pokoje Błękitny Kobiecy(7) i Żółty (8), za nimi, w części narożnej, Gabinet Południowy (9) z marmurowym kominkiem i jedwabnymi tapetami. Z lewej strony (od północy) znajdował się pokój Błękitny Męski (5), Szklany (6) i Gabinet Północny.
W Błękitnym Gabinecie Męskim (5), którego nazwa pochodziła od koloru ścian wykładanych błękitnym jedwabiem, przechowywane były obrazy malowane ręką króla Fryderyka Wielkiego, w czasach gdy ten - jeszcze jako następca tronu - uczył się wojskowej sztuki od marszałka polnego Prus Konrada Finck von Finckensteina. Do 1939 znajdował się tu także portret Albrechta Konrada Finck von Finckensteina namalowany około 1728 przez Antoine Pesne. Potem zaginął. Pojawił się znów na aukcji w Krakowie w grudniu 2000 r. i trafił do zbiorów prywatnych. Drugi portret marszałka polnego wisiał w holu.
W rogu Pokoju Błękitnego Kobiecego (7) znajdował się kominek oraz dwa okrągłe obrazy - portret księcia Prus Williama i jego żony księżniczki Hessen-Homburg. Pokój Żółty (8) zawdzięcza swą nazwę jedwabnej żółtej tapecie. Znajdował się w nim marmurowy kominek i portrety Zofii Doroty – królowej Prus oraz Fryderyka Wielkiego, który następca tronu podarował swemu wychowawcy.
Pokój Szklany (6) zwany inaczej Pokojem z Wytopami swą nazwę zawdzięcza elementom pokrytym szkliwem o wzorze architektonicznym imitującym kolumny. Ich powstanie datuje się na 1800 rok. Pokój Stołowy (Poroża) (4) miał bogato rzeźbiony, zielono – biały piec - jeden z najbardziej dekoracyjnych w pałacu. Na prostych, białych ścianach znajdował się okazały zbiór poroży oraz inne trofea myśliwskie. Na podłodze płytki z biało – szaro -czarnego marmuru ułożone w szachownicę po przekątnej.
Klatka schodowa (2) z holem połączona była obszernym przejściem, którego obramowanie stanowiła wymodelowana ze stiuku sztukateria w kształcie zebranej zasłony. Z holu szerokie, bogato zdobione dębowymi balustradami schody prowadziły na piętro, gdzie znajdowały się apartamenty przeznaczone dla pary królewskiej.
Największą komnatą na piętrze była audiencyjna Sala Brązowa (12) Słynęła ona z niezwykłej piękności, a nazwę zawdzięczała ścianom wykonanym z ciemnego, pochodzącego z kamienickiego lasu dębu. Od ciemnych ścian odcinały się wyraziście białe supraporty oraz podstawa kominka (Stały w niej dwa stiukowe kominki). Ozdabiał ją relief ze scenami przedstawiającymi dzieje Odyseusza oraz innych mitycznych bohaterów. Ściany zakończone były stiukowym, pokrytym konsolami gzymsem, nad którym szerokie, zaokrąglone sklepienie przechodziło w sufit. Po ukrytych w ścianie schodach można się było dostać do specjalnie wyodrębnionego pomieszczenia dla orkiestry. Empora muzyczna znajdowała się nad głównym wejściem. Ściany w Sali Brązowej nie były ozdobione obrazami. Dużą jej dekoracją był drewniany rzeźbiony żyrandol w stylu późnego baroku, naśladujący odlew z brązu.
Sala Brązowa sąsiadowała od północy z Pokojem Śniadaniowym Napoleona(13), Pokojem Napoleona (15) i Pokojem (Gabinetem) Narożnym. Sypialnię Napoleona (15) z pokojem Marii Walewskiej łączyła tylko mała łazienka. Od południa Sali Brązowej znajdował się Przedpokój Perski (14), Pokój Perskiego Posła (17) oraz Południowy Gabinet Narożny(18), w którym znajdował się marmurowy kominek, ściany wyłożone były jedwabną tapetą, a na nich znajdowały się portrety Fryderyka Wilhelma II i królowej Luizy z okresu pierwszych lat po ich ślubie.
Skrzydło północne przeznaczone było dla króla i królewskiej świty, zaś w skrzydle południowym znajdowały się pokoje królowej (14, 17 i 18) i jej dwórek oraz pomieszczenia mieszkalne właścicieli pałacu z pokojami dla służby. Od 1807 roku, kiedy w pokojach królowej zamieszkał poseł perski, zaczęły być nazywane Przedpokojem Perskim (14) i Pokojem Perskiego Posła (17). Perski Przedpokój (14) na ścianach miał malowidła na płótnie. W środku tylnej ściany znajdował się kominek ze sztukaterią o delikatnej strukturze sieci wypełnionej rozetami. Fajansowy piec miał nietypowy kształt. Dolna część żelazna, następnie jaśniejszy fajans, górna zwężająca się część w kształcie stożka otoczona baldachimem z małymi lambrekinami. Całość wieńczył duży ozdobny wazon z dwoma uchwytami. Ogólny wygląd przypominał styl Chinoiserie (chiński). Główną ozdobą pokoju były malowidła ścienne. Na tle gęstego ciemnego lasu przedstawione były sceny z polowań. Między regularnie rozmieszczonymi pionowymi liniami umieszczone były jasne wizerunki rzymskich cesarzy i wojowników oraz kobiet. Wśród nich były malowane popiersia, wykonane płaskorzeźby, w tym kilka w kolorze białym.
Pokój Perskiego Posła (17) był pierwotnie sypialnią królowej. Znajdowało się w nim wielkie łoże z barokowym baldachimem i pięknym zagłówkiem ozdobionym rzeźbionymi falującymi wstęgami i zwojami. W pomieszczeniu tym znajdował się zielony majolikowy piec na żelaznej podstawie. Na ścianach rozmieszczone były wizerunki króla Fryderyka Wilhelma oraz królów polskich: Stanisława I i Augusta I.
Do historii przeszedł owiany legendą pobyt w kamienieckim pałacu w 1807 roku Napoleona Bonaparte oraz Marii Walewskiej. Cesarz przebywał w pokojach przeznaczonych dla króla, umiejscowionych po północnej stronie Sali Brązowej. Od czasu jego pobytu sale te nosiły nazwę Pokoju Śniadaniowego (13) i Pokoju Napoleona (15). Pokój Śniadaniowy nazwę zawdzięczał wspólnym śniadaniom, które spożywała para każdego ranka. Jego wystrój stanowiła malowana tapeta z juty, na której na przemian przedstawiane były postacie antyczne, holenderskie sceny wiejskie i zdarzenia z życia niemieckiego mieszczaństwa. Piec w tym pokoju jest dokładnym odpowiednikiem pieca w Pokoju Chińskim na parterze. Podobnie jest z gobelinami i ogólnym wystrojem. Pokój Napoleona (15) to pomieszczenie, gdzie centralne miejsce zajmowało ogromne łoże z baldachimem. Zasłona przy łóżku była z czerwonego rypsu podbitego białym jedwabiem z maserunkiem, natomiast kołdra była pokryta białym jedwabiem z białym ornamentem. Cesarz jednak nie spał w tym łożu, a w małym łóżku polowym, które stało obok - jedno z tych, które Napoleon woził ze sobą wszędzie i na których najchętniej sypiał. Gabinet Narożny Północny (16) znajdował się obok Pokoju Napoleona. Tam wódz przebywał w ciągu dnia. Tam było jego biurko, tam podyktował niezliczoną ilość korespondencji, zamówień, biuletynów. Na czas pobytu urządził tam gabinet i główną kwaterę. Z tego okresu zachowały się proste sprzęty, krzesła i kanapa z brzozowego drewna, stół z drewna gruszy. Na ścianach znajdowały się sentymentalne malowidła ścienne z około 1800 roku, delikatne ornamenty roślinne i kilka panoram z antycznymi obrazami. Na ścianie wisiał portret naturalnej wielkości Fryderyka Wielkiego.
Podobnie wyglądał Gabinet Narożny Południowy (18) zwany też Gabinetem Królowej. Ten mały pokój miał ściany wyłożone ręcznie malowaną jedwabną tapetą. Posiadał marmurowy kominek, a na ścianach wisiał wizerunek Fryderyka Wilhelma II i królowej Luizy z pierwszych lat po ślubie.
Sala Broni znana była także pod nazwą Stara Biblioteka (19). Zawierała zbiór broni bojowej i myśliwskiej z XVIII i XIX w. Sala urządzona była prosto, a ściany i podłoga wykonane była z drewna dębowego. W zasobach biblioteki było dużo cennych dla rodu rękopisów, sprawozdań, pism i nagrań. Znajdowały się w niej mniejsze rangą portrety znanych osobistości: Fryderyka II, margrabiego Bayreuth, I Wilhelm Friedrich Ferdinand książę Brunszwiku, książę Brunszwiku-Severn, księcia Anhalt-Dessau, książę Holstein Gottorp, Marlborough, I George Anglii, księcia Sabaudii Eugeniusza, księcia Waldeck, Fryderyk II, Ludwika XIV, elektor Fryderyk Wilhelm z Brandenburgii, III William. Anglii, margrabiego Schwedt, żona Jerzego I, króla Anglii.
Nowa Biblioteka (20) została urządzona obok Starej. Znajdował się tam zbiór wielu nowych publikacji od 1890 roku opracowanych przez przedostatniego właściciela Hermann zu Dohna oraz bogate zbiory sztuki i historii kultury. Obie biblioteki miał około 20000 woluminów.
W Pokoju Oficerów (21) na ścianach umieszczone były 42 podpisane obrazy olejne przedstawiające oficerów 14 pułku piechoty, którego dowódcą w latach 1713-1735 był późniejszy marszałek polny Finck von Finckenstein. W pokoju tym znajdował się jeden z niewielu elementów pierwotnego wyposażenia pałacu. Była to płyta żeliwna o wymiarach 0,37mx1,09 m., ozdobiona sceną chrztu w Jordanie. Zawierała napis „Fryderyk von Polenz, Elisabeth von Pacmorion” a także wizerunek ich herbów. Płyta ta stanowiła element tak zwanego pieca skrzyniowego.
Pięć okien na pierwszym piętrze północnego skrzydła (po prawej stronie od wejścia) to okna pokojów zajmowanych przez Napoleona.
Wystrój pałacu można podziwiać na kadrach filmu “Conquest” (Podbój) z Gretą Garbo w roli Marii Walewskiej oraz Charlesem Boyer w roli Napoleona, który w latach trzydziestych XX stulecia, jak powszechnie uważano, wytwórnia Metro – Goldwyn – Meyer kręciła we wnętrzach pałacu w Kamieńcu. Bliższa analiza obrazu filmowego w porównaniu z archiwalnymi zdjęciami pałacu dowodzi, że wszystkie sceny były kręcone przy użyciu ogromnej makiety pałacu. Dekoracja filmowa była wykonana z dużą dokładnością i jedynie dokładne porównanie obrazów pozwala na wykrycie istotnych różnic.
Po zakończeniu I wojny światowej Herman zu Dohna (1852 – 1942) na nowo odbudował świetność rezydencji. Z jego czasów zachował się inwentarz pałacu pokazujący bogactwo sprzętów, obrazów, rzeźb i bibelotów zgromadzonych na przestrzeni wieków. W rękach magnatów zu Dohna von Schlobitt, skoligaconych wielokrotnie z grafami Finck von Finckenstein, Kamieniec pozostawał do roku 1945 i jego ostatnim właścicielem był Alfred zu Dohna. 22 stycznia 1945, po zajęciu tych terenów przez armię radziecką, pałac nazywany Pruskim Wersalem został ograbiony i spalony.
Po wojnie właścicielami pałacu byli: Zarząd Państwowych Gospodarstw Rolnych w Olsztynie, Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej w Suszu, Adam Obalewski, prezes zarządu firmy „Gero”, a obecnie Jan Kulczyk.
Pałac nie wrócił do dawnej świetności (nadzieje związane z Adamem Obalewskim prysły, gdy prezes zginął tragicznie) i już nie wróci, ponieważ uszkodzenia głównej konstrukcji są tak olbrzymie, że obecnie budynek nie nadaje się już do odbudowy. Ostatnio część historyczna z ruinami pałacu i parkiem została wystawiona na sprzedaż.
Za http://pulk12.pl/epoka/cesarskim-sladem/polska/180-palac-rodu-finckenstein-w-kamiencu-suskim.html
