Na wschodnim skraju Pyrzyc, przy ul. Warszawskiej znajduje się studzienka św. Ottona. W tym miejscu w 1124 roku (czyli blisko już 900 lat temu) rozpoczął chrystianizacyjną misję na Pomorzu biskup z Bambergu, Otto, wkrótce święty.
Biskup przybył tu na prośbę Bolesława Krzywoustego i od razu osiągnął spektakularny sukces. W ciągu trzech tygodni miał ochrzcić aż siedem tysięcy osób. Na polecenie Ottona rozpoczęto też budowę pierwszego kościoła w miejsce pogańskiej świątyni. Stąd biskup, wspomagany militarnie i finansowo przez Bolesława Krzywoustego i jego lennika, pomorskiego Warcisława I, ruszył nawracać Stargard, Szczecin, Wolin, Kamień Pomorski. Informacja o Świętym Źródle po raz pierwszy w pisanym dokumencie pojawiła się w 1574 roku, w kronice burmistrza Pyrzyc – Piotr Chelopeusa. Studnia miała mieć drewnianą obudowę i dach. W 1700 roku królewski architekt Wiktor de Poorte zaprojektował nową obudowę studzienki z arkadą i barokowym hełmem. Projektu nie zrealizowano. Wiadomo, że w końcówce XVIII wieku była tu sadzawka, nad która rosły cztery lipy. W siedemsetną rocznicę chrztu mieszkańców Pyrzyc wzniesiono pomnik, ten, który widzimy dzisiaj. a kamień węgielny wmurować miał król Pruski, Fryderyk Wilhelm III. Pomnik w kształcie studni zaprojektował Karol Fryderyk Schinkel, który zainspirował się kształtem rzymskiego baptysterium Konstantyna Wielkiego. Źródło ujęto w granitowe płyty a nad taflą wody stanął kamienny krzyż. Otaczający studnię park zaprojektował królewski ogrodnik z Poczdamu – Piotr Lenné. Całość była gotowa w 1826 roku. W 1902 roku nieopodal studni postawiono popiersie biskupa Ottona.
-----------------------------------------
Studzienka upamiętnia jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Pomorza, jakim był chrzest jego mieszkańców. Usytuowana jest w miejscu, w którym według tradycji św. Otto z Bambergu chrzcił Pyrzyczan podczas swej wyprawy misyjnej w 1124 r. Architektoniczna oprawa źródła zaprojektowana została przez znanego niemieckiego architekta Karla Friedricha Schinkla.

Historia

Według starej legendy źródło położone pod pyrzyckim grodem było miejscem masowego chrztu mieszkańców Pyrzyc, udzielonego im 1124 przez św. Ottona podczas jego wyprawy misyjnej w 1124 r. Pierwsza wzmianka o „Świętym źródle” pojawia się w kronice Petera Chelopeusa w 1574 r., następne informacje pochodzą z 1628 i 1640 r. W XVII w. źródło, wówczas osłonięte drewnianym domkiem studziennym znane było z wody o właściwościach leczniczych. W 1699 r. otoczenie źródła uporządkowane zostało na polecenie elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma. W 1700 r. architekt króla pruskiego Victor de Poorte zaprojektował nowy domek studzienny z kopułą na czterech słupach, który wzniesiony został prawdopodobnie po 1704 r. W początku XIX w. źródło otoczone czterema starymi lipami pozbawione było obudowy architektonicznej. Zostało wówczas na polecenie administratora domeny pogłębione oraz obsadzone żywopłotami bukowymi. W 1823 r. powstał pierwszy projekt architektonicznej obudowy źródła, opracowany przez Karla Frierdricha Schinkla na zlecenie następcy tronu Fryderyka Wilhelma. W 1824 r. odbyły się przy źródle obchody siedemsetlecia chrztu Pomorza, podczas których położono kamień węgielny pod studnię. Zbudowano ją w latach 1824-1826 zgodnie z drugim, prostszym projektem K. F. Schinkla, który zrealizowany został pod kierunkiem arch. Matthiasa Ludwiga Scabella. Granitowy krzyż studzienki wykonano w Berlinie według projektu następcy tronu. W 1825 r. założono wokół studni park, zaprojektowany przez dyrektora królewskich ogrodów w Sanssouci, Petera Lenné. W latach 1826-1827 w parku tym wzniesiono według projektu Karla Friedricha Schinkla neogotycki budynek szkoły dla chłopców, tzw. Fundacji Ottońskiej (Ottostift), który od 1867 r. służył jako dom starców. W 1902 r. ustawiono przy studni popiersie św. Ottona, ufundowane przez cesarza Wilhelma II, wykonane według projektu Waltera Schotta. Po 1945 r. park i studzienka uległy dewastacji. Tuż po wojnie usunięto popiersie św. Ottona, w 1974 r. zniszczono niemiecki napis na studni, w 1978 lub 1979 r. rozebrano budynek Fundacji. W 1988 r. krzyż na studzience uległ uszkodzeniu przez drzewo wywrócone w czasie burzy. W 1994 r. przekazanie park wraz ze studzienką przekazane zostały parafii rzymskokatolickiej pw. Matki Boskiej Bolesnej w Pyrzycach. W 1998 r. wykonano remont studzienki. Rozebrano kamienny mur, wykonano nowe fundamentowanie, ponownie złożono kamienne elementy studni, poddano konserwacji krzyż, uporządkowano teren wokół studni. W 2004 r. wykonano nową kratę nad dołem studzienki.

Opis

Studzienka położona jest na południowy wschód od dawnego pyrzyckiego grodu, w obrębie niewielkiego parku na narożniku ulic Warszawskiej i Staromiejskiej. Klasycystyczna obudowa dawnego źródła składa się z prostokątnego basenu usytuowanego poprzecznie do osi założenia oraz z ogrodzenia na rzucie kwadratu z półkolistą apsydą od wschodu. Ściany basenu wykonano z bloków granitowych ogrodzenie wymurowano z granitowej kostki. W zachodniej ścianie basenu znajduje się pięciostopniowe zejście do wyschniętego obecnie źródła, na ścianie wschodniej wykuto łaciński napis|: AD FONTEM VITAE HOC ADITU PROPERATE LAVANDI/ CONSTANTIS VITA ET IANUA XPS ERIT (cytat z inskrypcji w baptysterium Konstantyna Wielkiego w Rzymie). W apsydzie, na ośmiobocznym cokole wznosi się granitowy łaciński krzyż o ośmiobocznym przekroju belek. Górne partie ścian apsydy, pierwotnie pokryte były napisem w języku niemieckim, obecnie pozostał widoczny ślad po jego skuciu w latach 70. w. XX. Pośrodku każdej z trzech pozostałych ścianek zachodniej, kwadratowej części ogrodzenia usytuowana jest bramka, dawniej z zamknięciem w formie metalowej ozdobnej furtki. Pod ściankami zamontowano kamienne ławy.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 22.04.2015 r.
Bibliografia

Hildisch J., Der Ottobrunnen in Pyritz, „Baltische Studien“ NF Bd 85, Marburg 1999, s. 98-122
„Katalog Zabytków Sztuki w Polsce”, seria nowa, tom XIII, woj. zachodniopomorskie zesz. 1, pow. pyrzycki. Opracowanie autorskie D. Bartosz, M. Słomiński, Warszawa 2013, s. 184-185
Rymar E., Święta studnia w Pyrzycach, „Zeszyty Pyrzyckie” 5 (1972-1973), s.261-269
Rymar E., Święta studnia czyli Misyjne dzieło patrona Pyrzyc św. Ottona biskupa bamberskiego i pamięć o nim poprzez wieki, Pyrzyce 2006;
Rymar E., Pyrzyce i okolice poprzez wieki, Pyrzyce 2009, S.


Za