Opactwo OO. Benedyktynów w Tyńcu powstało w XI wieku dzięki królowi Bolesławowi Śmiałemu jako romańska bazylika o trzech absydach. Po spaleniu jej przez Tatarów w 1260 roku kościół uzyskuje styl gotycki z przedłużonym prezbiterium. Następna przebudowa miała miejsce w latach 1622-1642 nadając świątyni formy barokowe. Opactwo jest słynne z kilku powodów: H. Sienkiewicz rozpoczyna tutaj akcję powieści "Krzyżacy". Druga ważna data dla historii klasztoru - tym razem prawdziwa - to obrona ufortyfikowanego opactwa przez Konfederatów Barskich w czasie walk niepodległościowych w XVIII wieku.

...3000 lat przed Chrystusem Ślady stałego osadnictwa na wzgórzu tynieckim. 1044 r. Według tradycji miejscowej, Kazimierz Odnowiciel, syn i następca tronu króla Mieszka II i księżniczki kolońskiej Rychezy, funduje opactwo. Klasztor wspiera odbudowę państwa i Kościoła po reakcji pogańskiej i najeździe czeskim. Pierwszy opat tyniecki - Aron - zostaje biskupem krakowskim. Otrzymuje tytuł arcybiskupa, co sugeruje jego odpowiedzialność za odnowę struktur kościelnych w całej Polsce.

2 poł. XI w. - Powstaje zespół kamiennych budowli typowych dla opactwa. Pierwotna orientowana trójnawowa bazylika romańska ma rozmiary dzisiejszego prezbiterium z chórem zakonnym. Zabudowania klasztorne stają po stronie południowej kościoła, wokół krużganka. Zachowane do dziś: południowa ściana pierwotnej bazyliki z portalem romańskim, fundamenty krużganka, refektarza i fragmenty zdobnictwa architektonicznego.

XIV w. Opactwo ulega poważnym zniszczeniom za opowiedzenie się mnichów po stronie księcia Władysława Łokietka z dynastii Piastów, późniejszego króla, w jego walce o tron ze zwolennikami czeskich Przemyślidów. Klasztor grabią także zagony Tatarów.

XV w. Rozbudowa kościoła i klasztoru w stylu gotyckim. Kościół powiększają trzy nawy i chór od strony zachodniej. Klasztor rozrasta się w stronę południową i zachodnią wzgórza. Z tej przebudowy czas ocala trzy skrzydła krużganka wraz z kapitularzem. Dzisiejsza świątynia zachowuje plan gotyckiego kościoła i kilka jego elementów: okna z maswerkami w prezbiterium, fragment portalu głównego i przypory.

XVI w. W Polsce zwany złotym wiekiem przynosi dalszy rozkwit opactwa. Dawny zamek staje się reprezentacyjną siedzibą opata (dzisiaj dom gości). Bogate uposażenie opactwa służy rozwojowi liturgii, szkolnictwa, pomnażaniu księgozbioru.

XVII w. Przynosi tzw. komendę (1604-1709), czyli narzucanie przez króla opatów spoza konwentu. Narusza ona podstawową zasadę życia benedyktyńskiego: wybór opata przez wspólnotę i ojcowskie sprawowanie jego władzy.

W pierwszej połowie XVII w. kościół otrzymuje wystrój barokowy. Z bocznych naw powstaje sześć kaplic (dwie środkowe: ku czci św. Benedykta i św. Scholastyki). Z tego okresu pochodzą stalle w chórze zakonnym, z obrazami przedstawiającymi życie św. Benedykta i dzieje benedyktynów. Wojny XVII w. niszczą opactwo i jego dobra.

XVIII w. Z zakończeniem okresu komendy opactwo rozkwita na nowo. W Tyńcu kształcą się benedyktyni Kongregacji Polskiej. Rozrasta się biblioteka w skrzydle południowym, kościół zdobią elementy rokokowe. Francesco Placidi projektuje ołtarze z czarnego marmuru, wśród nich ołtarz główny z obrazem Najświętszej Trójcy i patronów opactwa, świętych Apostołów Piotra i Pawła.

W końcu XVIII w. Polska znika z mapy Europy, podzielona między Austrię, Prusy i Rosję. Konfederacja barska (1768-1772) próbuje zapobiec tej katastrofie. W opactwie zamienionym w twierdzę konfederaci stawiają silny opór wojskom rosyjskim. Walki rujnują klasztor. Opactwo wchodzi w obszar pierwszego zaboru austriackiego. Wspólnota z opatem Amandem Janowskim odbudowuje klasztor raz jeszcze i powiększa bibliotekę.

XIX w. Władze austriackie w 1816 roku kasują opactwo. W latach 1821-1826 ma w Tyńcu siedzibę biskupstwo, przeniesione później do Tarnowa. Biskup Tomasz Ziegler (niemiecki benedyktyn) ratuje naczynia, szaty liturgiczne i znaczną część biblioteki (zachowane do dziś w Tarnowie). W 1831 roku pożar trawi dachy opactwa. Klasztor znów staje się ruiną, a ocalały kościół przejmuje parafia. Ostatni mnich tyniecki umiera w roku 1844.

XX w. W latach trzydziestych belgijskie opactwo św. Andrzeja staje się ośrodkiem formacji polskich powołań benedyktyńskich. Kardynał Adam Sapieha daje wzgórze dawnego opactwa na miejsce nowej fundacji. Jedenastu mnichów przybywa do Tyńca 29 lipca 1939 roku. Ich przełożonym jest o. Karol van Oost. Podjęte dzieło przetrwa okres niemieckiej okupacji i lata komunizmu. Odbudowa zespołu architektonicznego trwa od roku 1947. W 1968 roku klasztor wraca do godności opactwa.