Powiedziałem: z wojskowego punktu widzenia. To właściwie tłumaczy wszystko. Wojna z założenia niosąca śmierć, cierpienie, łzy, nędzę, i choć będąca immanentną cechą ludzkości, jest per saldo dramatem. Dramatem nie tylko całych narodów, ale przede wszystkim dramatem poszczególnych ludzi, tak żołnierzy, jak cywilów. Tu dyskusji nie ma. Nie ukrywam, że pacyfistą nie jestem. Byłoby to dla mnie nielogiczne, a po drugie, tę chwytliwą i piękną z pozoru ideę, uważam za niespełnioną mrzonkę. Nieodpowiedzialną i mającą fatalne skutki. Wiele narodów, które mają swoją bogatą historię i ugruntowaną pozycję na mapie, zawdzięcza właściwej polityce militarnej. Czy z dziadem ktoś się liczy? Nie znaczy to, że jestem militarystą, jakby to mogło wynikać z Twojego, trudnego do wyartykułowania pytania. Zapewniam Cię, że z taką samą satysfakcją czytam o skutecznej obronie miasta przed Austriakami, prowadzonej pod dowództwem gen. Tauenziena, czy przed Rosjanami pod egidą gen. Niehoffa. Sprawa jest nadzwyczaj prosta: miasto, które kocham, było w opałach i broniło swego istnienia. Dialektyczne myślenie jest mi obce. Pozdrowienia na Nowy Rok.