Jest to niestety jedyne w witrynie zdjęcie tego cmentarza. Już dawno temu usiłowałem dociec, kiedy cmentarz był zniszczony. Na planach miasta z 1927 i 1936 r. cmentarz jest wyraźnie oznaczony jako żydowski, ( przy czym w 1927 wyraźnie widać, że jego część obejmowała fragment pl. Fontanny). Na planach z 1937 i 1939 Niemcy jakby nie dostrzegają, że jest to cmentarz Izraelitów ( dotyczy to pozostałych, np. przy ul. Ślężnej), wypełniając jego przestrzeń bliżej nieokreśloną zielenią. Podobnie jest na będącej w moim posiadaniu mapie Karpowicza ( będącej Nb kalką planu z 1939 r.). Ja pamiętam ten teren jako bliżej nieokreślone chaszcze, bez nagrobków, a na terenie tym biegały konie pobliskich wozaków. Zapamiętałem dokładnie wyrafinowaną konstrukcję muru cmentarnego, przed którym był wspominany częstokroć bar Kaprys. Na komentowanej przeze mnie niedawno fotce widać ruinę budynku d. Dyrekcji Kolejowej- za nią był omawiany cmentarz. Wg mojej tezy cmentarz przy ul. Gwarnej został zdewastowany przez „ zbrodniczy reżim hitlerowski”, być może po wojnie pozostałe macowy przeniesione zostały w inne miejsce, kto dzisiaj wie? Proszę zauważyć, że na omawianej fotografii, napis w języku niemieckim na nagrobku jest zamazany białą farbą. Moi bliscy opowiadali mi, że spotykali się z tym zjawiskiem ( np. mój ojciec, mieszkający przed i w czasie wojny w Bydgoszczy, mówił, że zamazywano również napisy polskie, które informowały, że pochowana osoba służyła w niemieckiej armii- napisy te drażniły Niemców). Jeszcze jedno Ilku: wcale nie musisz tłumaczyć nam, co to są macowy, wiedza na temat kultury żydowskiej jest wcale niemała. Przestrzeń między Trockim, Kamieniewem lub innym Bermanem a Hirszfeldem, Zamenhofem czy Arturem Rubinsteinem wypełniona była zwykłymi ludźmi, których losy splątały się przez minione paręset lat. Co nieco z tego pamiętamy.