Jesteś niezalogowany
NOWE KONTO

Polski Deutsch

      Zapomniałem hasło/login


ä ß ö ü ą ę ś ć ł ń ó ż ź
Nie znaleziono żadnego obiektu
opcje zaawansowane
Wyczyść

 
 
 
 
Budynek biurowy (dawny)
10
 
Hala (ruina)
19
 
 
 
 
  ID: 549613

Jeleniogórskie Zakłady Optyczne

Maschinenbau-Aktiengeselsschaft vorm. Starke & Hoffmann / Hirschberger Optische Werke GmbH



Budowa
1868-1943
Status
Istnieje częściowo
 
Za studium historycznym:
"Jeleniogórskie Zakłady Optyczne (budynek recepcyjny), dawne zakłady Starke-Hoffmann, ul. L. Waryńskiego — wzn. ok. 1930.
Stan zachowania: dobry; zachowana stolarka okienna.
> Zalecenia konserwatorskie:
— zachować bryłę budynku,
— zachować kamienne boniowanie części elewacji oraz filarów,
— zachować podziały stolarki okiennej."
Oprócz tej w/w recepcji są hale z początku XX wieku o ciekawej konstrukcji, są też obiekty fabryczne których się JZO pozbyła, a teraz popadają ...
Za studium historycznym:
"Jeleniogórskie Zakłady Optyczne (budynek recepcyjny), dawne zakłady Starke-Hoffmann, ul. L. Waryńskiego — wzn. ok. 1930.
Stan zachowania: dobry; zachowana stolarka okienna.
> Zalecenia konserwatorskie:
— zachować bryłę budynku,
— zachować kamienne boniowanie części elewacji oraz filarów,
— zachować podziały stolarki okiennej."
Oprócz tej w/w recepcji są hale z początku XX wieku o ciekawej konstrukcji, są też obiekty fabryczne których się JZO pozbyła, a teraz popadają w ruinę.

Zakłady zaczęły powstawać w połowie XIX wieku z prywatnej inicjatywy dwóch inżynierów: Maxa Alexandra Starke i Richarda Hoffmann'a, Królewskiego Radcy Handlowego. Obaj panowie mieszkali po sąsiedzku - Richard Hoffmann przy Bolkenhainer Chausse nr 3, a Max Alexander Starke przy Bolkenhainer Chausse 2. Fabryka powstała także na Bolkenhainer Chausse pod numerami 16-17-18, w miejscu dawnej suszarni lnu. Jako datę powstania firmy podaje się 2 lipca 1868 roku, kiedy to miało miejsce wykonanie pierwszego odlewu w nowo wybudowanej fabryce. Nazwa zakładów brzmiała: Eisengießerei und Maschinenbau-Anßtalt Starke & Hoffmann. W roku 1868 rozpoczęto produkcję urządzeń do budowy elektrowni wodnych.

W roku 1873 w zakładach rozpoczął pracę jako montażysta Richard Raupach. Pracował w Prusach Wschodnich, na Górnym Śląsku i w Nadrenii. 31 marca 1878 roku 27-letni Raupach odszedł po głośnym sporze z Hoffmannem. W roku 1879 w Görlitz, przy Leipzigerstrasse, założył własną firmę - Raupach Maschinenfabrik. Odejście Raupach'a okazało się poważnym ciosem dla zakładów Starke & Hoffmann. Raupach mając swobodę działania stał się zdolnym inżynierem. Na początku działalności swojej firmy, główny nacisk położył na poprawę efektywności istniejących maszyn parowych. Dzięki specjalnemu procesowi, który sam opracował, zużycia węgla w maszynach parowych zostało ograniczone nawet o 40%.

Max Alexander Starke zmarł na przełomie lat 1884/1885, zaś Richard Hoffmann na przełomie lat 1885/1901. W roku 1891 wyprodukowano łącznie ponad 6 ton maszyn parowych, turbin, urządzeń transmisyjnych oraz innych maszyn. W oddziale budowy kotłów i mostów przerobiono ponad 1600 ton żelaza na kotły parowe, rezerwuary, mosty i inne konstrukcje. Odlewnię opuściło 3,5 tony surowych odlewów oraz ponad 1000 ton innych odlewów. Zatrudnionych wówczas było 325 robotników. Od roku 1897 fabryka została przekształcona w spółkę akcyjną. Jej nowa nazwa brzmiała Maschinenbau-Aktiengeselsschaft vorm. Starke & Hoffmann.

W roku 1901 dyrektorem firmy został Friedrich Gamerith (mieszkał na terenie zakładu, w budynku numer 17). 29 sierpnia 1900 roku jeden z inżynierów zespołu biura konstrukcyjnego, Max Schmidt, zgłosił swój patent na krótki adapter do silników parowych. Patent został utrzymany przez cały okres 15 lat. W roku 1902 powstaje pierwsza maszyna parowa wykorzystująca ten patent. Zamawiającym są zakłady włókiennicze w Forst (Dolne Łużyce). 2 stycznia 1902 jego zdolności zostały docenione - Max Schmidt został nowym dyrektorem zakładów. On także, jak jego poprzednik, zamieszkał w służbowym mieszkaniu pod numerem 17. W roku 1902 rozpoczyna się także w zakładzie produkcja elementów spiętrzających, wrót kanałów wodnych i innych elementów do budowy jazów, tam i zapór wodnych w Leśnej, Pilchowicach i Lubachowie. Wielkie wyzwanie stanowiły w szczególności skomplikowane konstrukcje z ocynkowanej stali i elementy zbrojenia dużych tuneli i szybów spustowych zapory w Leśnej. Rok 1902 to także rozpoczęcie budowy turbin Francisa. Pierwsza turbina tego typu do produkcji energii elektrycznej została dostarczana w 1902 roku do Miłkowa.

W roku 1903 wybudowano nowy budynek mieszkalny dla 16 rodzin urzędników i pracowników firmy (dzisiejszy budynek nr 11). W 1905 rozpoczęto produkcję rozrzutników dla kotłów parowych. Trwała ona zaledwie dwa lata, ze względu na nie spełnianie zakładanych oczekiwań. W 1907 roku w berlińskim wydawnictwie A. Seydela ukazuje się książka Maxa Schmidta Maszyny parowe, ich opłacalność i utrzymanie. W roku 1910 rozpoczyna się budowa dużej hali montażowej na potrzeby warsztatu II. Także tego roku firma decyduje się na rozpoczęcie produkcji silników wysokoprężnych Diesla, początkowo małych i średnich mocy. W roku 1912, na życzenie klientów z Bałkanów, rozpoczyna się produkcja dwusuwowych silników Diesla. Zakłady rozwijały się wówczas bardzo prężnie. Produkowały nie tylko na rynek krajowy, ale także na eksport. W 1914 roku miały swoje przedstawicielstwa handlowe w Atenach, Bukareszcie, Buffalo, Craiovie, Helsinkach, Mediolanie, Moskwie, Odessie, Ruse i Warszawie. W roku 1917 rozpoczyna się masowa produkcja kotłów z ruchomym rusztem.

W lipcu 1918 roku, przy okazji 50-lecia firmy, Schmidt opublikował memoriał Der Hirschberger Heißdampfmaschinenbau, w którym opisał w ogólnym zarysie poziom technologiczny firmy w zakresie produkcji maszyn parowych. Warto zwrócić uwagę na to, że robotnicy sobie cenili pracę u tego pracodawcy. Po 50 latach funkcjonowania fabryka zatrudniała 9 robotników pracujących tu już ponad 40 lat, 21 pracowało ponad 30 lat, 39 ponad 20 lat i 35 ponad 10 lat.

W marcu 1919 roku powstał badawczy wydział odzysku ciepła, którego zadaniem było zmniejszenie zapotrzebowania maszyn na węgiel. W styczniu 1920 roku wydział ów przeobrażony został w samodzielną spółkę Abwärme-Technik GmbH. Tego roku ma także miejsce przebudowa warsztatów konstrukcji stalowych, która umożliwia rozpoczęcie produkcji kotłów parowych dla lokomotyw. Z końcem roku 1922 zakład Abwärme-Technik GmbH zmienił nazwę na Abwärme-Technik Aktiengesellschaft Hirschberg.

3 lipca 1923 roku firma rozpoczyna produkcję jednocylindrowych silników parowych z automatyczną regulacją ciśnienia pary wylotowej w zakresie 0÷100%. Rozwiązanie to zostaje opatentowane 7 marca 1922 roku patentem numer D.R.P. 393141. Firma w tym czasie zatrudniała 650 pracowników.

W 1925 roku następuje dostawa pierwszego cylindra parowego o ciśnieniu roboczym 24 bar. Także tego roku ma miejsce budowa pierwszego niskoprężnego silnika Diesla o mocy 160 ÷ 175 KM. Jest on zamówiony przez Górnośląskie Wodociągi w Zawadzie (obecnie dzielnica Wodzisławia Śląskiego). Latem 1925 roku wznawia działalność wydział budownictwa konstrukcji wodnych. Możliwe to jest dzięki umowie joint-venture z prestiżową berlińską firmą o ponad 100-letnich tradycjach Berliner Aktiengesellschaft für Eisengießerei und Maschinenfabrikation (dawniej J. C. Freund & Co.), której warsztaty były już przestarzałe i nie nadawały się do dalszej eksploatacji i modernizacji. Dzięki tej umowie jeleniogórskie zakłady zyskały trzy nowe wydziały produkcyjne. Wydział budowy śluz i mechanizmów napędowych dla hydrotechniki i kolejnictwa, wydział produkujący urządzenia dla słodowni oraz wydział pomp do wody i ścieków. Biura konstrukcyjne tych wydziałów pozostały w Berlinie.

5 grudnia 1925 roku Max Schmidt został mianowany przez Walne Zgromadzenie na dyrektora generalnego. Był on również członkiem zarządu kilku innych korporacji przemysłowych, w tym Zjednoczenia Przedsiębiorstw Państwowych, które połączone z VIAG dysponowały kapitałem zakładowym o wartości ponad 120 000 000 RM.

Wiosną 1926 roku miała miejsce dostawa dwóch dużych pomp dla Charlottenburger Wasser- und Industriewerke, zakład w Johannisthal, oraz dla Berliner Städtischen Wasserwerke A.-G. zakład w Köpenick.

We wrześniu 1926 mają miejsce istotne zmiany w strukturze spółek. Spółka Abwärmetechnik AG zmienia się w Freund-Starkehoffmann-Maschinen AG. Wydział budownictwa konstrukcji wodnych staję się także samodzielną spółką i pod nazwą Freund-Starkehoffmann-Maschinen AG Berlin-Charlottenburg przenosi się do Berlina. Dyrektorem technicznym w Berlinie zostaje inżynier i doktor prawa Hans Zimmermann, dyrektorem handlowym obu spólek (w Berlinie i Jeleniej Górze) zostaje Peter Witzel. Owocuje to licznymi zamówieniami w kraju i za granicą, dotyczącymi budowy mechanicznego osprzętu śródlądowych dróg wodnych i śluz (między innymi śluza w Anderten. W listopadzie 1926 roku ma miejsce dostawa wysokociśnieniowej maszyny parowej (o ciśnieniu początkowym 35 bar) o mocy 800 ÷ 1000 KM.

Na tym kończą się czasy świetności zakładów budowy maszyn Starke & Hoffmann. W wyniku Wielkiego Kryzysu, firma traci płynność finansową. 31 sierpnia 1932 rozpoczyna się postępowanie upadłościowe. Pracę traci ponad 500 robotników. Syndykami masy upadłościowej zostają trzej jeleniogórzanie: radny miejski Weyrich, prawnik dr Schwaniger, oraz prawnik dr Roth. W wyniku licytacji, część zakładu nabyła jedna z fabryk z Görlitz. Pozostałe zabudowania fabryczne stały niewykorzystywane do roku 1939. Największa hala fabryczna była wykorzystywana w tym czasie przez miasto jako hala widowiskowo-sportowa.

W swojej historii zakłady budowały praktycznie wszystko, co można było stworzyć ze stali: mosty, blachę dachową, maszyny wyciągowe dla górnictwa, kotły parowe, sprężarki, maszyny parowe, pompy parowe, silniki Diesla, maszyny szlifierskie do drewna, kotły kuchenne, filtry, urządzenia hydrotechniczne, urządzenia dla energetyki wodnej, urządzenia do mechanicznej transmisji mocy, a nawet broń i amunicję. W czasie I wojny światowej podstwę produkcji stanowiły pociski artyleryjskie, granaty, rury do miotania min, kotły do torpedowców oraz całe silniki parowe dla marynarki wojennej, kotły olejowe dla kolejnictwa, silniki i precyzyjne podzespoły do łodzi podwodnych oraz lotnictwa i urządzenia dla przemysłu materiałów wybuchowych.

W 1939 roku zapadła decyzja o uruchomieniu w Jeleniej Górze zakładów optycznych. Wykorzystano do tego celu zabudowania dawnej fabryki maszyn. 28 maja 1940 powstały zakłady Hirschberger Optische Werke GmbH, których prezesem został Georg Jaeckel. Do istniejącego terenu dokupiono jeszcze ponad 4 ha i rozbudowano zakład o nowe hale produkcyjne, budynki pomocnicze, administracyjne oraz mieszkalne dla pracowników. Jeden z budynków administracyjnych zaadoptowano na potrzeby laboratorium badawczego. Produkcja ruszyła w roku 1943. Do szlifowania i polerowania szkieł używano francuskich maszyn firmy Clave z Paryża. Materiały do wytopu szkła były składowane w specjalnych bunkrach, z których jeden - obrotowy - miał 18 silosów na 500 ÷ 2000 kg zawartości. Najważniejszą część instalacji stanowiło pomieszczenie do uszlachetniania szkła wyposażone w podziemny magazyn. W pomieszczeniu tym wykonywano wytrawianie, lakierowanie i lustrzenie szkła oraz montowanie z elementami mechanicznymi.

Przez cały okres istnienia zakładów wykonano 60 wytopów, w tym 36 drobnych. W większości produkcja obejmowała zaawansowaną obróbkę surowego szkła sprowadzanego z Jeny oraz wytwarzanie elementów optyki dla wojska. Były to lustra paraboliczne i soczewki Fresnela do reflektorów przeciwlotniczych i dla latarni morskich oraz szkło barwione do produkcji świateł pozycyjnych i sygnalizacyjnych dla lotnictwa i kolei.

Zakłady zamknięto 7 maja 1945 r. Z uwagi na ich dobry stan i fakt, że wyposażenie w większości nie zostało zdemontowane, Polski Komitet Ekonomiczny podjął decyzję o wznowieniu produkcji. 1 września zakład został przejęty od radzieckiej Komendantury Miasta i Miejskiej Straży Przemysłowej i uruchomiony jako Państwowa Wytwórnia Optyczna. Nazwa zmieniała się kolejno w roku 1969 (Jeleniogórskie Zakłady Optyczne), w 1995 (Jeleniogórskie Zakłady Optyczne sp. z o. o.) i w 2001 r. (JZO sp. z o. o.). Firma pod tą nazwą funkcjonuje do dziś pod adresem ul. Ludwika Waryńskiego 12, specjalizując się w produkcji szkieł okularowych.
Pokaż więcej Pokaż mniej
 

  • Data: 1897-1900
    komentarze: 2
    Reklama firmy Starke & Hoffmann z Jeleniej Góry.
  • Data: 1899
    komentarze: 0
    Wydawca nieznany; obieg pocztowy: 18.06.1899. Pocztówka przedstawia ...
  • Data: 1918
    komentarze: 0
    Wydawca: Alfred Männich & Paul Höckendorf, Hirschberg; obieg pocztowy: ...
  • Data: 1923
    komentarze: 0
    Wydawca: Paul Höckendorf & Co, Hirschberg; obieg pocztowy: 4.12.1923. ...
  • Data: 1925
    komentarze: 0
    Zdjęcie wykonane w 1925 roku, pochodzące z bliżej nieokreślonej ...
  • Data: 1926
    komentarze: 1
    Fabryka Maszyn Starke & Hoffmann w Jeleniej Górze [Kultur und ...
  • Data: 1928
    komentarze: 0
    Zakład Starke & Hoffmann w Jeleniej Górze i fragment artykułu ...
  • Data: 1929
    komentarze: 0
    Grupowe zdjęcie z 1929 roku, przedstawiające członków zarządu, ...
  • Data: 1929
    komentarze: 0
    Zdjęcie z 1929 roku, przedstawiające wnętrze biura konstrukcyjnego ...
  • Data: 1929
    komentarze: 0
    Naczelny inżynier Kustetter podczas wizyty związanej z bliżej ...
  • Data: 1947
    komentarze: 1
    Reklama zakładów optycznych.
  • Data: 1948
    komentarze: 0
    Zakłady optyczne w Jeleniej Górze.
  • Data: 1948
    komentarze: 0
    Szlifowanie soczewek w Jeleniogórskich Zakładach Optycznych.
  • Data: 1960
    komentarze: 0
    Reklama zakładu.
  • Data: 1969
    komentarze: 0
    Jeleniogórska Wytwórnia Optyczna.
  • Data: 1976-1978
    komentarze: 0
    "Sprawdzanie szkła w Jeleniogórskich Zakładach Optycznych".
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    Dawna bocznica i rampa do rozładunku i załadunku towarów. Tory ...
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    Szczytowa elewacja jednej z większych hal zakładu.
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    Szkielet żelbetowy dawnej kotłowni.
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    To było kiedyś królestwo energetyków zakładowych.
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    Dawna ciepłownia. Z tego komina już nigdy nic nie poleci!
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    W tych budynkach na wprost są użytkownicy. W hali po prawej jest ...
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    Dawna hala JZO. W środku wre praca.
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    Jeden z budynków które mają gospodarza. Bardzo ciekawa bryła!
  • Data: 2005-09-21
    komentarze: 0
    Nadbudowa jednej z hal. Pod okapem użyto jako element okładzinowy ...
  • Data: 2006-07-20
    komentarze: 0
    W centrum zdjęcia Jeleniogórskie Zakłady Optyczne. Pomiędzy ulicą ...
  • Data: 2013
    komentarze: 0
    Widok od strony zakładów w stronę ulicy Wincentego Pola.
  • Data: 2013
    komentarze: 0
    Widok na zakład od strony kamienicy nr 11.
  • Data: 2013
    komentarze: 0
    Widok zakładów z ul. Waryńskiego, na wysokości hali montażowej ...
  • Data: 2013
    komentarze: 0
    Centrum Kształcenia Plejada. Dawniej budynek zarządu fabryki maszyn ...
  • Data: 2013-12
    komentarze: 0
    Jeleniogórskie Zakłady Optyczne, widok na dawną halę montażową ...
  • Data: 2014-04
    komentarze: 0
    Jeleniogórskie Zakłady Optyczne, próba porównania do pięknej fotografii ...
  • Data: 2014-11-14
    komentarze: 0
    Pozostałość torowiska przy jednym z budynków dawnej JZO. http://dolny-slask.org.pl/3997332,foto.html?idEntity=549613