Mieszczący się przy ul. Zamkowej pałac Nowy Dwór sięga swoimi początkami XIV w. Jego gospodarzem był wówczas Gotsche Schoff, właściciel zamku Chojnik. Kiedy w 1420 r. dziedzicem Kowar został jego syn Hans, otrzymał również majątek w Radocinach. Hans z kolei miał siedmiu synów, między których ojcowizna została rozdzielona w 1478 r. Radociny przypadły wówczas w udziale właścicielowi Karpnik Casparowi Schaffgotsch i jego bratu Antonowi. W 1534 r. Caspar zmarł, a majątek odziedziczył jego syn, również Caspar. On to, w 1570 r., rozpoczął budowę zamku, którego pozostałości wchodzą w skład dzisiejszej budowli.

Zdjęcie nr 1

Rodzina Schaffgotschów władała dobrami kowarskimi przez kilka kolejnych dziesięcioleci, czerpiąc znaczne zyski z wydobywanych tu rud żelaza oraz ich przetwórstwa. Kres ich panowaniu przyniosła dopiero wojna trzydziestoletnia (1618 – 1648) toczona pomiędzy związaną z Habsburgami Ligą Katolicką a państwami skupionymi w Unii Protestanckiej. Wtedy to ówczesny dziedzic Kowar Hans Ulrich Schaffgotsch został posądzony o udział w potajemnych pertraktacjach prowadzonych przez wielkiego marszałka Wallensteina (tzw. spisek Wallensteina) i z piętnem zdrajcy skazany na śmierć przez ścięcie. Wyrok wykonano w 1635 r. a rodzinny majątek został skonfiskowany przez cesarza Ferdynanda II.

Mimo, że po zakończeniu wojny cesarz w drodze łaski zwrócił Schaffgotschom ich dobra, Kowary wraz z pałacem Nowy Dwór zostały pominięte, jako że od kilku lat stanowiły już własność wiernego poddanego cesarza, czeskiego hrabiego Procopa Czernin von Chudenitz.

W II poł. XVII w. siedzibę rozbudował syn Procopa, hrabia Humprecht von Czernin. Kiedy Śląsk został podbity przez króla Fryderyka II Pruskiego, także tutejszy majątek znalazł się w jego posiadaniu. Stało się to w 1741 r. Już w cztery lata później przekazał go jednak miastu Kowary. Miasto z kolei, gdy znalazło się w kłopotach finansowych, sprzedało dobra rodzinie von Kopisch, a ta, w 1826 r., przekazała je księciu Heinrichowi LXXIV von Reuß - Schleiz - Kösterlitz. W taki oto sposób na kartach historii Kowar pojawiła się najbardziej nam znana arystokratyczna rodzina, która niegdyś nim władała.

W 1872 r. nowym właścicielem przebudowanego rok wcześniej pałacu został Heinrich IX von Reuß, późniejszy starosta okręgu jeleniogórskiego. W tym czasie powstał również park krajobrazowy wokół pałacu, którego ogólny zarys istnieje po dziś dzień. Kilka lat później, podczas kolejnej przebudowy, rezydencja zyskała dzisiejszy, romantyczno – neorenesansowy wygląd.

Zdjęcie nr 2

Zdjęcie nr 3

Kolejny, i jak się okazało ostatni przedwojenny rozdział w historii majątku Radociny rozpoczął się w 1898 r. Wtedy to ówczesny właściciel pałacu, książę i pruski oficer, Heinrich XXX poślubił 19 – letnią księżniczkę Feodorę von Sachsen – Meiningen. Księżniczka, wnuczka króla Prus i cesarza Niemiec Fryderyka III Wilhelma oraz prawnuczka królowej brytyjskiej Wiktorii i cesarza Wilhelma I była kobieta piękną i dobrą, ale także niezwykle w swoim życiu doświadczoną przez ciężką chorobę. Po swoich przodkach odziedziczyła porfirię. Choroba objawiająca się wieloma dolegliwościami i codziennym cierpieniem była prawdopodobnie przyczyną braku potomstwa książęcych małżonków.

Księżna Feodora wielokrotnie leczyła się w pobliskich sanatoriach „Bukowiec” i „Wysoka łąka”, jednak brak dostatecznej wiedzy medycznej w tamtych czasach nie pozwolił na jej powrót do zdrowia. Mimo to, w 1913 r., małżonkowie po raz kolejny przebudowali pałac. W niedługim czasie księżna Feodora zorganizowała w nim szpital, który funkcjonował do 1918 r.

W rękach rodziny von Reuß majątek pozostał do końca II wojny światowej. Książę Heinrich XXX zmarł w 1939 r. Księżna przeżyła zawieruchę wojenną w Nowym Dworze. Mimo możliwości wyjazdu do Wielkiej Brytanii tuż przed nadejściem Armii Czerwonej pozostała w swoim pałacu. Zmarła śmiercią samobójczą 27 sierpnia 1945 r. w szpitalu „Wysoka łąka”. Została pochowana obok męża w grobowcu na nieodległym od pałacu wzgórzu , przy drodze do Wojkowa.

Po wojnie w pałacu mieścił się ośrodek wypoczynkowy, sanatorium dzierżawione przez Uzdrowisko Cieplice, a nawet Instytut Energii Jądrowej. Obecnie znajduje się w rękach prywatnych i stanowi niezbyt częsty niestety, ale wspaniały przykład właściwego gospodarowania i dbałości o pamięć miejsc związanych z historią naszego miejsca na ziemi.

Współczesne nam lata dopisały kolejną kartę w dziejach dawnych właścicieli majątku.
Otóż w 1996 r. profesor John Rohl z Uniwersytetu Sussex w Wielkiej Brytanii zwrócił się z prośbą do władz Kowar o ustalenie miejsca pochówku książęcej pary. Jego celem było zbadanie porfirii, dziedzicznej choroby, na którą cierpiały kolejne pokolenia brytyjskiej rodziny królewskiej. Jeszcze w tym samym roku dokonano ekshumacji, a zbeszczeszczone wielokrotnym plądrowaniem grobu w powojennych latach książęce szczątki przewieziono do wrocławskiego zakładu medycyny sądowej. Po wykonaniu badań powróciły one do Kowar, aby ... na kilka lat spocząć w piwnicach miejskiego ratusza.

Kontrowersje wokół niezrozumiałej obojętności i braku właściwej decyzji o godnym pochówku zostały zakończone 10 września 2004. Tego dnia wielu kowarzan oraz przybyli goście mieli okazję uczestniczyć w powtórnej uroczystości pogrzebowej.
Doczesne szczątki księżnej Feodory i księcia Heinricha XXX ponownie spoczęły w swoim grobowcu na wzgórzu. Pozostaje nadzieja, że nic nie zakłóci już ich spokoju.

Zdjęcie nr 4

Zdjęcie nr 5

Warto wspomnieć, że kilkadziesiąt metrów dalej znajduje się inny grobowiec z pięknym, zdobionym liliami kamiennym krzyżem. Spoczywa w nim starsza siostra księcia Heinricha XXX, Maria Klementyna. Na płycie nagrobnej widnieje inskrypcja (tłum. z niemieckiego - Jerzy Sauer „Kurier Kowarski”, nr 5/1996) :

żródło :
1. „Dolina zamków i ogrodów - Kotlina Jeleniogórska – wspólne dziedzictwo” . Praca zbiorowa. Jelenia Góra 2001.
2. „Kowary”. Wojciech Kapałczyński. Ossolineum 1993.
3. Oficjalna strona internetowa miasta Kowary – www.kowary.pl
4. „Grobowiec urzędowy”. Alicja Świątek. Nowiny Jeleniogórskie nr 34, 26.08-1.09.03 r.

Opracowanie i zdjęcia: thor / www.wroclaw.dolny.slask.pl