OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA

BRAK WYOBRAŹNI, GŁUPOTA, NIEGOSPODARNOŚĆ!
Niespełna 10 lat temu można było ją jeszcze spotkać w naszym powiecie. Obecnie coraz rzadziej napotykamy się na jej pozostałości.
Pod koniec XIX w. szybko zaczęły rozwijać się wąskotorowe linie kolejowe, szczególnie po wydaniu 28.07.1892 r. ustawy zawierającej zasady budowy i finansowania kolejek wąskotorowych oraz normalnotorowych lokalnego znaczenia (tzw. Kleinbahnen). Ustawa o kolejkach przewidywała dotacje państwowe na pokrycie kosztów budowy głównie tych kolejek, które zostaną udostępnione do ruchu publicznego, zarówno osobowego jak i towarowego. Ponieważ rozwijana w tym samym czasie budowa dróg nie przynosiła dochodów wynikających z ich eksploatacji, zwracano raczej uwagę na rozwój kolejek, zapewniających nieraz znaczne dochody.

Z DZIEJÓW TRZEBNICKIEJ KOLEJKI WĄSKOTOROWEJ
Początki Trzebnickiej Kolei Wąskotorowej sięgają XIX. 8 grudnia 1894 r. Niemiecka Spółka Akcyjna Kolejki Żmigrodzko - Milickiej doprowadziła do uruchomienia linii wąskotorowej o szerokości toru 750 mm ze Żmigrodu do Prusic. Odcinek ten, o długości zaledwie 15 km, wybudowała i początkowo eksploatowała poznańska firma Schneege & Co. Rok później 1 października 1895 roku uruchomiono połączenie z Przedkowic przez Milicz do Sulmierzyc. Ogólna długość linii wzrosła do 63 km; siedzibą zarządu kolejki był Żmigród.

Tymczasem również we Wrocławiu przemyśliwano nad uruchomieniem linii kolejki, która połączyłaby Wrocław z Prusicami. 1 lipca 1898 r. staraniem Spółki Akcyjnej Kolejki Wrocław Trzebnica - Prusice powstała 26 km linia - również o szerokości toru 750 mm - łącząca Wrocław z Trzebnicą. Budowę tej linii prowadziła firma Schneege, a eksploatację berlińska spółka Allgemeine Deutsche Kleinbahngesellschaft AG. 5 października 1898 r. przedłużono tę linię o 11 km, do Prusic i tym samym uzyskano połączenie z Kolejką Żmigrodzko - Milicką. Trasy kolejki wiodła przez malownicze tereny: lasy, łąki, pola i wąskie wąwozy, co stanowiło o jeszcze większej atrakcyjności turystycznej trzebnickiej kolejki. Dworzec we Wrocławiu usytuowany został na peryferyjnym osiedlu Karłowice (obecnie farbiarnia). 5 stycznia 1899 r. oddano do użytku dworzec Wrocław Wąskotorowy Osobowy, usytuowany w pobliżu stacji normalnotorowej Wrocław Nadodrze, a odległy o 1/3 km od starego dworca, który przejął funkcję dworca towarowego. Zarząd kolejki mieścił się we Wrocławiu, tam też usytuowana była część warsztatów naprawczych, część mieściła się w Trzebnicy. Kolejka dysponowała stacjami stycznymi z liniami normalnotorowymi w Trzebnicy i Wrocławiu - Różance. Projekty połączenia sieci żmigodzkiej i wrocławskiej z Kolejka Krotoszyńską oraz doprowadzenia do stacji normalnotorowej w Odolanowie nigdy nie doszły do skutku.
Do 1945 r. kolejki administrowane były przez dwa zarządy. Stacją łączącą były Prusice obsługiwane przez personel kolejki wrocławskiej. Oba w imię dobrze pojętych interesów ściśle ze sobą współpracowały, a intensywny ruch towarowy i osobowy odbywał się po torach jednej i drugiej kolejki, jednak za pomocą właściwego taboru.
Statystyka ruchu kolejowego z 1901 r. informuje, że łącznie obie kolejki przewiozły ok. 115 tys. ton towarów oraz 451 tys. pasażerów.
Spustoszenia wojenne 1945 r. nie oszczędziły kolejki. Od czerwca 1945 r. obie kolejki przeszły pod zarząd DOKP we Wrocławiu jako Wrocławska Kolej Dojazdowa o łącznej długości 106 km. W 1945 r. kolejka posiadała 20 lokomotyw (w większości uszkodzonych podczas wojny) 43 wagony osobowe, 7 wagonów bagażowych, 48 towarowych krytych, 204 węglarki.
Kolejka nie miała dobrej prasy. Mnożyły się ataki, że zadymia miasto, niszczy środowisko, koliduje z ruchem drogowym. I tak rzeczywiście było. Czasami dochodziło do kolizji z tramwajami oraz samochodami. Niejednokrotnie zdarzały się wypadki z udziałem pieszych. W efekcie głosów zręcznie sterowanej tzw. opinii publicznej 17 grudnia 1951 r. kolejkę usunięto z centrum miasta na Karłowice, a 27 maja 1967 r. zawieszono kursy pasażerskie na linii do Trzebnicy.

KOLEJKA TRWA, CHOĆ DYSZY CORAZ CIĘŻEJ...
Nie było pożegnania kolejki we Wrocławiu, nie zauważono, że ostatni wieczorny kurs wykonał wagon motorowy MBxd 115. Później odcinek z Wrocławia do Trzebnicy po prostu rozebrano. Od tego momentu los kolejki był już przesądzony. Na pozostałej linii ruch odbywał się już taborem nowszej, polskiej konstrukcji. W 1967 r. sprowadzono 2 lokomotywy serii Lyd 1. W 1960 r. kolejką przewieziono ok. 550 tys. pasażerów i ok. 80 tys. towarów; w roku 1981 już już tylko ok. 114 tys. osób, a ruch towarowy zaspakajał praktycznie tylko lokalne potrzeby gospodarcze. Wąskotorówka podlegała już Polskim Kolejom Państwowym, które traktowały ją jako zbędny balast. Nikomu nie zależało na tym aby ją ratować. Dlatego cztery lata później przewozy towarowe zostały ostatecznie zlikwidowane, a osobowe spadły do wielkości symbolicznych. Do lat dziewięćdziesiątych kolejka dotrwała w stanie szczątkowym. Próby ratowania choć krótkiego odcinka kolejki, nie powiodły się. Do dnia dzisiejszego zachowały się tylko nieliczne fragmenty taboru kolejowego.
Ostatni pociąg z Trzebnicy odjechał 14 września 1991 roku. Dla Trzebnicy zamknęła się pewna epoka.
Uważam, iż pomysł likwidacji kolejki wąskotorowej był wyjątkowo nieszczęśliwy, a powiat zaprzepaścił ogromną szansę na rozwój turystyki. W innych miastach takich jak np. Krotoszyn, Pleszew kolej wąskotorową przejęły gminy lub powiaty. Dlaczego więc i nasze miasto nie mogło tego zrobić ?

Łukasz Dobrosielski