1. Organizacja przemysłu zapałczanego.
Polski Monopol Zapałczany do 1951 roku:
Monopol skarbowy państwa w sferze produkcji i importu zapałek, ustanowiony w II Rzeczypospolitej ustawą z dnia 15 lipca 1925 roku o monopolu zapałczanym. Po 1945 roku funkcjonowało dziewieć fabryk zapałek: w Błoniu, dwie w Bystrzycy (jedna zlikwidowana w 1947 roku), w Czechowicach, Częstochowie, Gdańsku, Olsztynie (zlikwidowana w 1947 roku), Sianowie (uruchomiona 1 września 1947 roku i Złotym Stoku (zlikwidowana w 1947 roku).
Polski Przemysł Zapałczany w latach 1951–1954:
W latach 1951–1954 funkcjonowało sześć fabryk zapałek: pudełka z 48 zapałkami produkowały fabryki w Błoniu (zlikwidowana z końcem 1953 roku), Bystrzycy, Częstochowie i Gdańsku. Pudełka z 64 zapałkami produkowały fabryki w Czechowicach i Sianowie.
Zakłady Przemysłu Zapałczanego od 1955 roku:
Od 1955 roku funkcjonowało pięć fabryk zapałek: w Bystrzycy, Czechowicach, Częstochowie, Gdańsku i Sianowie.
2. Krótka historia wybranych fabryk zapałek.
Fabryka zapałek w Sianowie:
Fabryka powstała w 1845 roku i początkowo funkcjonowała jako manufaktura, zatrudniająca trzech pracowników. Produkcja zapałek na dużą skalę ruszyła dopiero w 1876 roku dzięki unowocześnieniu fabryki poprzez wprowadzenie maszyny parowej. W 1945 roku fabryka została zdemontowana i wywieziona do Związku Radzieckiego. Dwa lata później dzięki staraniom władz polskich fabrykę odbudowano i wyposażono w maszyny produkcyjne. Ponownie uruchomiono 1 września 1947 roku. Wraz z rozszerzeniem asortymentu wyrobów zapałczanych nastąpiło jego unowocześnienie. W wyniku tych działań w latach osiemdziesiątych produkcja była na poziomie 500 mln sztuk pudełek zapałek w skali roku. Z czasem jednak nieefektywne linie produkcyjne zlikwidowano i ostatecznie fabryka funkcjonowała do 2007 roku.
Fabryka zapałek w Czechowicach:
Fabrykę uruchomiono w 1919 roku. Wytwarzały zapałki zwykłe, reklamowe, świecowe, grillowe, kominkowe, długie, dymne, sztormowe a także rozpalacze, podpałki i produkty do czyszczenia komina. Były jednym z największych producentów w Europie, w okresie świetności eksportowały także do Afryki i Ameryki Południowej. W 2011 roku fabrykę sprywatyzowano, a w 2021 roku zlikwidowano.
Fabryka zapałek w Częstochowie:
Fabryka powstała w 1882 roku. W latach 1982–1903 wzniesiono dwa budynki, kotłownie i wolnostojący magazyn. Fabrykę nawiedziły dwa pożary (w 1913 roku i w 1930 roku). Uszkodziły ważniejsze obiekty produkcyjne. W 1945 roku fabryka została upaństwowiona. W 1997 roku fabryka przeistoczyła się Spółką Akcyjną, z inicjatywy której w 2002 roku powstało Muzeum Produkcji Zapałek z działającą linią produkcyjną z początku XX wieku, galerią rzeźb z zapałek oraz wystawą filumenistyczną. Przemysłowo produkcję zakończono w 2010 roku.
3. Kilka słów o etykietach zapałczanych.
Pudełka zapałek zwykłych z etykietami miały wymiary 53×35×16 mm, ale pudełka z Gdańska były o ok. 7 mm krótsze, a od 1962 roku także z Bystrzycy. Etykiety przedstawiały reklamy firm, zakładów, instytucji itp. Zawierały hasła promujące ówczesne inicjatywy, na przykład: ''Radio w każdym domu'', ''Zbieraj złom'', "Surowce wtórne to milionowe korzyści gospodarcze''. Były też etykiety ostrzegające przed gruźlicą, czy nieostrożną zabawą z zapałkami, a także wskazujące prawidłowe zachowanie kierowców i pieszych na jezdniach. Większość tych samych motywów była uwidaczniana na pudełkach wszystkich fabryk, niekiedy różniące się kolorystyką. W Bystrzycy Kłodzkiej znajduje się Muzeum Filumenistyczne, gromadzące etykiety zapałczane oraz eksponaty związane z nieceniem ogna, zapałkami i zapalniczkami.
B.W.
