Cmentarz żydowski na Bródnie jest najstarszą zachowaną żydowską nekropolią w Warszawie. Znajduje się przy ul. Św. Wincentego 15, blisko Ronda Żaba. Obecnie powierzchnia wynosi 13,5 ha, ale nie odpowiada granicom historycznym, gdyż w okresie powojennym powierzchnia cmentarza została zmniejszona o poszerzone pasy ulic św. Jacka Odrowąża i św. Wincentego, a także teren od strony ul. Rogowskiej (ogrodzony od 2020 r.).
Od XVI w. warszawscy Żydzi byli grzebani w Grodzisku Mazowieckim, Nadarzynie, Sochaczewie, Węgrowie i Nowym Dworze Mazowieckim. W 1780 r. Szmul Zbytkower, kupiec i bankier króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wyjednał u monarchy zgodę na utworzenie cmentarza żydowskiego. Zbytkower odkupił od skarbu królewskiego dobra znajdujące się na prawym brzegu Wisły. Biskup płocki Michał Jerzy Poniatowski zezwolił na utworzenie kirkutu, ale w zamian zażądał, by „Żydzi co rok na dzień św. Jana po 10 kamieni łoju dla kościoła parafialnego w Skaryszewie dostarczali”, zabraniając jednocześnie śpiewów i procesji podczas ceremonii żałobnych. 1780 to rok formalnego usankcjonowania przez władzę świecką i duchowną faktu istnienia cmentarza. Pierwsze nagrobki na cmentarzu pojawiły się już w latach 1743–1760. Były to groby z lat: 1743 – Rudy, córki Cwiego; 1757 – Menachema Mendla ha-Kohena oraz 1760 – lewity Mordechaja syna Abrahama. W 1784 r. Szmul Zbytkower po uporządkowaniu terenu cmentarza, oddał go pod użytkowanie gminie żydowskiej.
W 1785 r. powstało Bractwo Pogrzebowe (hebr. Chewra Kadisza) Pragi, którego pierwszym prezesem był sam założyciel – Jakubowicz. Do najbardziej okazałych nagrobków należały pomniki ustawione w 1881 r. (za sprawą bankiera Ignacego Löwensteina, prawnuka Zbytkowera) w miejsce dawnych nagrobków na sąsiadujących ze sobą grobach Szmula i jego żony Judyty (Gitli) oraz ich zięcia Izaaka Flataua w kwaterze pierwszej. Umieszczono na nich kwieciste napisy w jęz. hebrajskim i polskim, sławiące zasługi i hojność protoplastów rodziny Bersohnów. Na grobie Szmula umieszczono epitafium głoszące, że był „mężem dzielnym, wielkich czynów, szlachetnym i zacnym człowiekiem Sejmu Czterech Ziem”. Całość została wykonana wg projektu Dawida Frydlendera. Na cmentarzu złożono również ciało Abrahama Sterna, członka Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i wynalazcy triangułu mierniczego, mechanicznej młockarni oraz maszyny liczącej; pradziadka Antoniego Słonimskiego. Pochowano tu także żołnierzy z pułku Berka Joselewicza oraz żydowskich uczestników powstania listopadowego.
W XIX w. pojawiły się na cmentarzu pierwsze nagrobki o równoległych napisach w jęz. hebrajskim i polskim, jak i też rosyjskim i hebrajskim. Na cmentarzu można znaleźć macewę z inskrypcją w jęz. angielskim. Została ona postawiona na grobie Nata Litingera z Nowego Jorku, zmarłego w Warszawie 1 września 1939 roku.
W okresie międzywojennym pomimo licznych wysiłków ze strony Żydowskiej Gminy Wyznaniowej: naprawienia parkanu, odbudowy domu przedpogrzebowego, stan terenu cmentarza nadal pozostawiał wiele do życzenia. Dość często służył jako pastwisko dla krów i kóz, a drzewa wycinano w zimę na opał. Pomimo to, łączną liczbę nagrobków w 1939 r. szacuje się nawet na ok. 300 tysięcy. Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r. cmentarz ulegał dalszemu zniszczeniu. W 1941 r. władze niemieckie postanowiły zamknąć nekropolię. Rozebrano ogrodzenie, macewy natomiast wykorzystywano do wykładania jezdni w obozach wojskowych w pobliżu Warszawy oraz do budowy bunkrów.
W grudniu 1947 r. na cmentarzu praskim odbył się uroczysty pogrzeb szczątków ofiar Zagłady ekshumowanych z różnych części Warszawy i był to ostatni jak dotąd pochówek w dziejach nekropolii. W kolejnych latach cmentarz uległ dewastacji, która odbywała się za cichym przyzwoleniem władz komunistycznych. Uchwałą Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy z 27.07.1960 r., cmentarz ten uznano za zamknięty. Przestał figurować w przewodnikach i na mapach zabytków Warszawy.
Dopiero po powstaniu w 1985 r. Fundacji im. Rodziny Nissenbaumów teren cmentarza z jej inicjatywy częściowo uporządkowano i ogrodzono wysokim parkanem. Od ulicy św. Wincentego wybudowana została główna brama wsparta na dwóch pylonach pokrytych płaskorzeźbami dłuta Dariusza Kowalskiego, Teresy Pastuszek i Leszka Waszkiewicza przedstawiającymi między innymi postać Szmula Zbytkowera. Pod postaciami znajdują się napisy w jęz. hebrajskim i polskim. Ponad bramą „płoną” kamienne pięcioramienne świeczniki. Od bramy wyłożona kamieniem droga prowadzi aż do miejsca mauzoleum. Po obu stronach drogi bliżej bramy stoi kilka ustawionych na nowo macew. Bliżej mauzoleum leżą stosy nagrobków. Przez wiele lat cmentarz pozostawał własnością Skarbu Państwa, oficjalnie jego terenem władała Fundacja Rodziny Nissenbaumów. 10 grudnia 2012 r. na mocy ustawy o restytucji, decyzją Wojewody Mazowieckiego cmentarz w granicach ogrodzenia wzniesionego w latach 80. XX w. został przekazany Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.
Obecnie na cmentarzu trwają prace remontowe. Odrestaurowane ogrodzenie, podczas których od ul. Odrowąża i Rogowskiej pomniejszono teren nekropolii o przywróconą ul. Rzeszowską. Na mauzoleum i w jego pobliżu ustawiono „gabiony” z fragmentami odnalezionych w różnych częściach Warszawy macew pochodzących z kirkutu. Przy bramie głównej wzniesiono dwa pawilony przeznaczone dla zwiedzających. W jednym z nich przygotowano wystawę przedstawiającą historię nekropolii oraz informacje na temat śmierci w judaizmie. Od lutego 2018 r. działa wystawa „Bejt almin – dom wieczności” poświęconą historii bródnowskiej nekropolii. Obecnie teren cmentarza jest zamknięty, pod stałą ochroną, udostępniany do zwiedzania turystom – obowiązują bilety wstępu,
żródło: 
/
